Giới thiệu chung
Chúa Bà Ngũ Phương là một vị Thánh Mẫu có quyền năng trong tín ngưỡng thờ mẫu ở Việt Nam. Bà được giao quyền cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương vậy nên được tôn xưng là Bà Chúa Quận Năm Phương (hay là Vũ Quận Bạch Hoa Công Chúa).
Giai thoại
Bà vốn là Tiên nữ trên trời giáng thế, giáng vào nhà họ Vũ ở Cấm Giang Hải Phòng.
Trong giai đoạn lịch sử đức Ngô Quyền đánh giặc Nam Hán xâm lược. Chúa đã thác sinh vào gia đình họ Vũ tại làng cổ Gia Viên, thuộc phủ Kinh Môn xưa. Ngày nay là phường Gia Viên, quận Ngô Quyền, Hải Phòng.
Trong cuộc kháng chiến, đức Ngô Quyền giao cho bà làm nữ tướng cai quản lương thực. Trong trận đánh trên sông Bạch Đằng chống quân Nam Hán năm 938 bà có công rất lớn. Sau giành thắng lợi, đức Ngô Quyền phong bà tước hiệu Ngô Vương Vũ Quận Chúa.
Bà thác vào ngày 16/6 âm lịch khoảng năm 939 – 944. Khi đã hồi tiên về trời, bà được giao quyền cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương nên dân chúng mới tôn xưng bà là Bà Chúa Quận Năm Phương hay Bà Chúa Năm Phương.
Năm 1924, Vua Khải Định sắc phong cho bà là: Ngũ Phương Vũ Quận Quyến Hoa Công Chúa Hộ Quốc Trang Huy Thượng Đẳng Thần. Sắc chuẩn cho làng Gia Viên được thờ phụng.
Thờ phụng
Ở nhiều nơi, nhất là Hải Phòng có lập đền, phủ thờ Bà, tiêu biểu như:
- Đền Tiên Nga địa chỉ 53 Lê Lợi, phường Máy Tơ, Quận Ngô Quyền, là đền thờ chính, thờ chính cung Chúa Bà Vũ Quận.
- Chùa Cấm thuộc Phố Cấm, Hải Phòng (tên tự: Cấm Giang Bản Cảnh Linh Từ hay Vân Quang Tự) chùa được xây trên nền nhà của Chúa bà.
- Vườn Hoa Chéo, trên đường Trần Hưng Đạo, Hải Phòng (nơi trước đây người me Tây kia lập đền tạ ơn chúa).
- Miếu Chúa tại Cây đa Mười ba gốc, xóm Trại, phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền. Bà được người dân xã Chính Mỹ, huyện Thuỷ Nguyên thờ phụng tại miếu Đông Bến như một vị thành hoàng làng.
- Ngoài ra ở các ngôi đình, đền thời Đức vương Ngô Quyền đều có phối hưởng thờ bà Chúa Vũ Quận.
Trong các đàn lễ mở phủ thở thường dâng một tòa đàn gọi là Đàn Chúa Bà, gồm có: hình Chúa Vũ Quận Năm Phương, hai cô hầu cận, hoặc 12 cô nàng đều màu trắng, nón chúa hài cườm, một cỗ xe ngựa hoặc xe có phu kéo (xe Chúa Bà); và thỉnh mời Chúa Bà về ngự để chứng đàn đó.
Những câu chuyện linh thiêng
Qua thời gian, với nhiều biến cố của lịch sử, trong tiềm thức của người dân, ngôi đền thờ Bà trở thành chốn linh thiêng với nhiều điều linh ứng:
- Trước khi đánh trận trên sông Bạch Đằng, Đức thánh Trần Hưng Đạo đã thắp hương khấn nguyện và đã được Bà phù trợ đánh thắng giặc giặc Mông-Nguyên trên sông Bạch Đằng.
- Chúa bà vốn là một vị tiên nữ trên Thiên Đình, được lệnh giáng trần để phù dân hộ quốc. Khi hồi thiên, Chúa bà được giao cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương, do vậy nên được tôn hiệu xưng là Chúa Bà Ngũ Phương Vũ Quận.
- Chúa bà hiển linh, ngự khắp nơi khắp cảnh trong năm phương trời đất, dạo chơi khắp chốn. Vào lúc canh ba giờ Tí, bà hiện hình ra người mỹ nữ cung nga, gọi xe kéo rong chơi, rồi lại đi về đến “Cây Đa mười ba gốc” là nơi chúa bà hiển linh.
- Chúa bà thẳng tay trừng trị kẻ ngang ngược, nhạo báng, điêu ngoa. Chuyện kể rằng, vào thời Pháp thuộc có một me Tây (vợ của ông chủ Nhà máy cơ khí Robert) bị Chúa hành cho chí rận, khắp người ngứa ngáy không yên, phải đến kêu van, sám hối cửa Chúa mới được Chúa tha cho khỏi.
