Chúa Bà Đệ Nhất Tây Thiên được muôn dân gọi là Chúa Thượng, Chúa bà giáng trần vào thời Hùng Vương, nắm trong tay sổ Tam Toà, săn sóc độ trì muôn dân. Bà là người con gái sinh trưởng trong một gia đình có dòng dõi Hùng Vương. Khánh tiệc của bà diễn ra vào ngày 10 tháng 5 âm lịch.
Thần tích
Trong nhân gian di truyền rất nhiều dị bản về sự tích của quốc mẫu Tây Thiên, trong đó có hai bản ghi chép tương đối chính xác về chúa. Một bản được ghi trong bản ngọc phả đền Tây Thiên, được ghi chép bằng chữ hán năm Khải Định thứ 2 (1917) và một truyền thuyết lưu truyền ở xã Đại Đình, nơi có đền thờ Mẫu sinh và Mẫu hóa.
Bản ghi chép trong đền Tây Thiên viết rằng: Thời Vua Hùng trị vì quốc gia, tại Đông Lộ Có một trưởng ông họ Lăng tuổi gần 40 và trưởng bà họ Đào tuổi hơn 40 mà không có con. Trong một ngày ông bà nằm mộng được đi du ngoạn Tam Đảo, đến chùa Tây Thiên hành hương cầu con. Đến khoảng ngoài canh ba, bà Đào chợt thấy có mây ngũ sắc trong trong chùa hiện lên rồi thấy 7, 8 người đều mặc mũ áo đẹp đẽ. Người thì ca hát, người thì nhảy múa, người thì gảy đàn, ngâm thơ. Bà tỉnh lại thì biết đây là mộng lành. Y như rằng bà có thai nhưng phải tới 14 tháng sau bà mới hạ sinh. Một bé gái đã ra đời vào ngày mùng 10 tháng 5, năm Giáp Thân và đặt tên là Tiêu. Cô bé lớn lên xinh đẹp, mặt mày sáng sủa, tính lại nết na, thùy mị. Tuổi 5, 6 mà đã hiểu âm, biết luật. Năm 11 – 12 tuổi đã biết võ nghệ, binh thư. Đến 20 tuổi đã là một nữ anh hùng, hào kiệt. Thực là bậc quần thao hào kiệt bậc nhất.
Thời bấy giờ, giặc phương Bắc xâm lăng. Dân tình hoang mang, hoảng sợ. Vua Hùng ngay lập tức sai người đi loan báo khắp nơi nhằm tìm người tài giúp vua đánh giặc. Khi nghe thấy tin cầu, nàng đã đứng ra phân bổ, kêu gọi các tràng trai khỏe mạnh, đủ sức đánh giặc trong vùng. Tất cả được 3000 người tướng sỹ về tại Phong Châu, Việt Trì yết kiến Hùng Vương. Hùng Vương thấy nàng là một vị anh hùng hào kiệt tài năng liền giao cho chỉ huy 10 vạn tinh binh và 3000 kỵ binh đi đánh giặc. Quân giặc đại bại, nàng cùng các binh sĩ khải hoàn về kinh. Nhà vua vô cùng vui mừng liền phong thưởng nàng là “Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Đại Vương”. Một ngày đẹp trời, bỗng có đám mây ngũ sắc hạ xuống đền Tây Thiên, sứ giả xuất hiện và rước nàng về trời. Ngày đó đúng vào ngày 15/2. Người dân thấy sự việc này bèn tâu vua, Vua Hùng Vương liền truyền lệnh phong nàng là “Tam Đảo sơn trụ Quốc Mẫu Đại vương đệ nhất thượng đẳng thần”.
Dị bản truyền thuyết được ghi lại tại xã Đại Đình cũng gần giống bản ngọc phả tại đền Tây Thiên. Trong đó, dị bản ghi rằng: Bà là một người con gái tên Lăng Thị Tiêu sinh ra trong gia đình hiếm con. Từ nhỏ bà đã bộc lộ được nét xinh đẹp, nết na, tài giỏi thông minh của mình. Đời Hùng Vương thứ 7, hoàng tử Lang Liêu nối ngôi cha hiệu Hùng Chiêu Vương. Ông thường hay đi cầu Tiên, Phật ở Tam Đảo. Tại đây, vua đã gặp và đem lòng yêu người con gái xinh đẹp, nết na ấy. Vua đưa bà về Phong Châu và lập làm Chính Phi. Trong thời gian này, bà cũng ra sức giúp chồng trị quốc, ứng xử chu toàn với các Lạc hầu, Lạc tướng khiến quốc gia Văn Lang trở nên thịnh trị suốt hơn 200 năm. Một lần, nhà Thục âm mưu xâm chiếm. Nguyên phi Lăng Thị Tiêu đã chiêu mộ binh sĩ kéo về Phong Châu đánh tan quân Thục, giải nguy quốc gia. Khi bà hóa về trời, các triều vua nhớ ơn và sắc phong bà là Tây Thiên Quốc Mẫu.
Thờ phụng
Chúa Tây Thiên không có đền thờ chính mà chỉ được thờ trên Đền Hùng thuộc tỉnh Phú Thọ và bà cũng được thờ cận bên Mẫu Tây Thiên ở Tam Dương, Tam Đảo, Vĩnh Phúc. Theo một tài liệu thì ngày tiệc của Chúa Đệ Nhất Tây Thiên là ngày 10/5 âm lịch (tương truyền là ngày chúa giáng hạ trần phàm).
Hình ảnh
