Tên gọi
Cô Bé Cấm Sơn là một trong 12 Cô Bé thuộc hàng Tứ Phủ Thánh Cô. Truyền thuyết về cô là người con gái có tài chữa bệnh thần kỳ và được cho là hiện thân của Mẫu Thượng Ngàn tại vùng đất Lào Cai, gắn liền với cột mốc diễn ra cuộc kháng chiến dẹp quân Nguyên Mông vào thời Trần.
Sự tích Cô Bé Cấm Sơn
Vào năm 1257, tướng Trần Quốc Tuấn cùng binh lính nhận lệnh hành quân tới miền biên giới vùng Lào Cai phòng thủ chống quân xâm lược Mông Cổ. Tại vùng đất nơi biên cương này, dưới sự chỉ huy của Trần Quốc Tuấn, quân ta đã chiến đấu anh dũng quả cảm và có nhiều binh sĩ đã ngã xuống. Khu vực ga (nay là Phố Mới, Lào Cai) khi đó là một cánh rừng nguyên sinh, cây cối mọc rậm rạp và che khuất được tầm nhìn. Trần Quốc Tuấn trong một lần đi thị sát và chỉ huy phòng thủy biên giới đã chọn một vị trí tại đây để lập trạm căn cứ phòng thủ quân y tuyến 2. Sau đó, những tướng sĩ, binh lính bị thương trong trận đấu được đưa vào đây để chữa trị. Nhân dân bản địa (gồm người Việt, người Tày, người Giáy) khi đó cũng được phép đưa người ốm đau vào nhờ quân ý chăm sóc giúp.
Cũng tại nơi đây, một sự việc ly kỳ xảy ra gắn liền với câu chuyện: Cứ vào buổi đêm, có một người thiếu nữ diện y phục màu xanh đến trạm bốc thuốc chữa bệnh cho mọi người. Cô chữa bệnh rất giỏi, ai dùng thuốc của cô cũng trở nên khỏe mạnh nhanh chóng. Nhưng tuyệt nhiên vào ban ngày không ai nhìn thấy cô cả. Người bản xứ cũng khẳng định dân làng ở đây không có ai như vậy. Tất cả mọi người đều tin rằng, cô gái đó là hiển linh của Mẫu Thượng Ngàn đến để phù dân vệ quốc.
Khu rừng đó sau có tên là rừng Cấm, và tại trạm quân y khi xưa, người ta đã xây dựng một ngôi đền là đền Cấm. Đây là nơi thờ phụng các quan binh đã hi sinh trong cuộc chiến bảo vệ đất nước của quân đội Nhà Trần ở thế kỷ thứ XIII.
Thờ phụng
Cô Bé Cấm Sơn được thờ tại Đền Cấm. Ngôi đền tọa lạc tại khu vực phía Bắc thành phố Lào Cai, ngôi Đền Cấm nằm tại vị trí trung tâm của cánh rừng, trước đây là một ngôi miếu nhỏ do quan binh và dân làng cùng nhau tạo tác để thờ phụng 5 binh sĩ nhà Trần đã hy sinh tại trận chiến Nguyên Mông tại vùng đất này. Sau đó được chính thức khởi công xây dựng thành ngôi đền từ thế kỷ XVI.
