Giới thiệu
Cô Chín Thượng Ngàn là vị thánh cô nổi tiếng linh thiêng bậc nhất trong Tứ Phủ Thánh Cô, cô được cho là giáng hiện của Cô Chín Sòng Sơn nơi thượng ngàn. Người ta kể rằng Cô Chín được giáng thế 9 lần và hiện thân của cô được rất nhiều tích khác nhau như Cô Chín Giếng, Cô Chín Sòng Sơn, Cô Chín Thượng Ngàn…
“Bóng gương nga soi miền Nam Việt
Gặp bạn hiền ai biết rằng ai
Có tiên than nữ đan đài
Quản cai chín giếng nơi ngoài Sòng Sơn
So bề tài sắc ai hơn
Hoa ghen mặt ngọc liễu hờn mày châu”
Sự tích
Cô Chín Thượng Ngàn đều là hiện thân của Cô Chín Sòng Sơn, là vị thánh cô đứng hàng thứ chín trong Tứ Phủ Thánh Cô, sau Cô Tám Đồi Chè và trước Cô Mười Đồng Mỏ. Dân gian kể rằng Cô Chín là vị Tiên Cô tài phép (cũng có thuyết cho rằng cô là con gái thứ 9 của Đức Vua Cha Ngọc Hoàng Thượng Đế) Cô giáng trần, hóa thành Cô bán nước ở cổng trước đền Ba Dọi, theo hầu Mẫu Sòng) theo hầu cận Thánh Mẫu Liễu Hạnh trong Sòng Sơn, cũng có tài liệu cho rằng Cô hầu bên Chầu Cửu hay Mẫu Thoải.
Theo sự tích dân gian, Cô Chín là người tài giỏi có phép tiên thần thông quảng đại, Cô tinh thông thuật xem bói, 1000 quẻ cô bói ra không sai một quẻ nào. Ai phạm tội gì, Cô về tâu với Thiên Đình cho thu giam hồn phách rồi Cô hành cho điên dại. Khi thanh nhàn, Cô dạo chơi khắp trời Nam, đất Việt, đi qua thấy xứ Thanh cảnh lạ đẹp vô biên, cô liền cho hội họp thần nữ năm ba vạn cát, lấy gỗ sung làm nhà còn cây si thì cô mắc võng. Nhân dân quanh đây cầu đảo thấy linh ứng nên lập đền thờ cô ngay tại đất này. Với phép thần thông quảng đại cùng biệt tài xem bói nghìn quẻ trong những năm chống giặc ngoài xâm lược, cô đã phò vua giúp nước bằng cách tiên đoán trận mạc nhờ đó mà trăm trận trăm thắng.
Cô Chín linh thiêng giúp người cứu đời nên người dân ở khắp muôn nơi luôn dành sự tôn kính nhất định đối với Cô. Theo đó, tại mỗi nơi thờ phụng, người ta lại gọi Cô bằng cái tên khác nhau kèm với sự tích về Cô với tên gọi như: Cô Chín Suối Rồng tại Hải Phòng, Cô Chín Thượng Ngàn tại Bắc Giang, Cô Chín Sòng Sơn tại Thanh Hòa đều là nhưng cách gọi tên khác của Cô Chín. Tại những đền phủ này, nhân dân đều áp dụng hình thức thờ vọng Cô, mong Cô ban phước lành, bình an tới cho muôn dân.
Cô là tiên nữ giáng trần nói tiếng Mán, tiếng Mường, cô múa đuốc soi đường, thêu hoa trên vải. Và vì cô Chín vốn là tiên nữ trên thiên cung, hầu cận Mẫu Liễu Hạnh nên Cô Chín thuộc về Thiên Phủ. Tuy vậy, Cô Chín được thờ tại các nơi miền núi thường được gọi là cô Chín Thượng với nghĩa Thượng Ngàn.
Diện mạo, tính cách
Cô Chín Thượng Ngàn có nét mặt rất đẹp, mặt hoa da phấn, má hồng rất xinh đẹp, ưa thích các màu hồng, đỏ và chuộng các loại hoa.
Cô có tính cách thường nóng nảy, thẳng tính và rất thích làm đẹp, điệu đà, đành hanh, chua ngoa.
Hầu giá
Khi ngự đồng, cô Chín Thượng Ngàn mặc áo hồng phơn phớt màu đào phai, có khi cô múa quạt tiến Mẫu, múa cờ tiến Vua, cũng có khi cô thêu hoa dệt lụa, rồi lại múa cánh tiên. Ai cầu đảo cô đều sắm sửa lễ vật: nón đỏ, hài hoa, vòng hồng để dâng cô đều được cô chứng minh.
Đền thờ
Đền Cô Chín Thượng Ngàn ở Bắc Giang có thể coi là đền Cô Chín Thượng Thiên hay đền Cô Chín Thượng Ngàn đều được. Đền nằm ở Thôn Đền Trắng xã Đông Sơn, huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang, đền Cô Chín Thượng Ngàn chỉ cách đền Chúa Nguyệt Hồ chừng 8 km, và cách đền Cô Bé Chí Mìu chừng 35 km.
Đền Cô Chín Thượng Ngàn nằm trên đỉnh một quả đồi đầy cây xanh. Hiện nay đường lên đền đã được trải nhựa. Một con đường quanh co, ngoằn nghèo dưới những tán cây xum xuê. Ô tô đã dễ dàng lên thẳng đến sân đền. Ngôi đền nằm giữa bạt ngàn cây xanh trên đỉnh núi tạo nên một khung cảnh đầy chất thơ, lãng mạn, tràn trề linh khí. Đây là một ngôi đền có tiếng là linh thiêng.
Đền Cô Chín Thượng Ngàn trước đây chỉ có Động Sơn Trang thờ Tam vị Chúa Mường và Chúa Sơn Trang và một gian thờ bằng nứa lá thờ Vua Cha Ngọc Hoàng và Cô Chín Thượng Ngàn. Đền mới được xây dựng lại vào năm 2013 và 2014. Khi đó, đền đã phối thờ thêm Chầu Lục, Tứ phủ Thánh Chầu, Đức Thánh Trần Triều. Hiện nay ngôi đền đã khang trang, tố hảo rất nhiều so với trước đây.
Khánh tiệc
Ngày 9/9 âm lịch hàng năm được quy định là ngày tiệc chính của Cô Chín Thượng Ngàn.
Tham khảo
- https://gianthoviet.com/tin-tuc/tich-co-chin-thuong-ngan
- https://phuday.com/su-tich-co-chin-thuong-ngan-ban-van-va-den-tho-co.html
