Giới thiệu
Thánh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn Đông Cuông là một trong ba vị thánh Mẫu trong tam tòa Thánh Mẫu.
Trấn sơn lâm Nhạc Tiên Vương Mẫu
Quản thượng ngàn ba mươi sáu động tiên
Hiệu danh Lê Mại Chúa Tiên
Bạch Anh công Chúa cầm quyền sơn lâm
…
Hóa sinh sinh hóa kiếp người
Sơn Lâm Công Chúa chính ngôi La Bình
Theo đức Thánh Sơn Tinh tuần thú
Dạy muôn loài báo hổ chim muông
Dạy dân phát rẫy làm nương
Dạy cho chim hót líu lường líu lô
Nước cam lộ từ bi đượm khắp
Ứng hóa thân cứu độ muôn loài
Mẫu Thượng Ngàn là vị thần cai quản và là hồn thiêng của vùng núi non và các cửa rừng ở khắp mọi nơi. Mẫu Thượng Ngàn bao đời dõi theo dẫn dắt con cháu đi lên. Dưới sự cai quản của Ngài, người dân mùa màng nào cũng bội thu, đợt đi săn nào cũng bắt được thú lớn. Vì vậy, nhân dân hết mực tôn kính và lập đền thờ phụng Bà ở rất nhiều nơi trên cả nước.
Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn còn có các danh hiệu khác là: Sơn Lâm Công Chúa, Mẫu Đệ Tứ Nhạc Tiên, Diệu Tín, Diệu Nghĩa Thiền sư, Lê Mại Đại Vương, Đông Cuông Công Chúa, Lâm Cung Thánh mẫu, Mẫu Đệ nhị Nhạc Phủ, Bà Chúa Thượng Ngàn, Bà Chúa Sơn Trang,…
Thánh Tích
Có rất nhiều thần tích nói về về hiện thân của Mẫu Thượng Ngàn. Tuy những câu chuyện này đều không miêu tả rõ ràng về lai lịch của Mẫu, nhưng đều mang những ý nghĩa tôn kính gắn với những truyền thuyết của người Việt và được lưu truyền rộng rãi qua nhiều thế hệ.
Thần tích Mẫu Thượng Ngàn La Bình, hiện thân của Mẫu là con gái của Sơn Tinh (Tản Viên Sơn Thánh) và công chúa Mỵ Nương (con gái vua Hùng). Bà được cha mẹ đặt tên là La Bình, từ nhỏ luôn theo cha đi đến khắp mọi miền núi non hang động để giúp dân làm ăn, chỉ dân cách chăn nuôi, xây dựng nhà cửa xóm làng,… Dưới sự quan sát và dạy dỗ của phụ mẫu cùng sự nhạy bén trong nhận thức trong những ngày đi theo cha, La Bình lớn lên trở thành cô gái đức hạnh, thông minh sáng dạ, tài sắc vẹn toàn. Cô thường đến những nơi dân chúng cần để chỉ bảo nhân dân thay cha mỗi khi cha bận việc hay không thể đi. Những lần như thế, La Bình luôn tỏ ra khí chất bản lĩnh, biết tự chủ trong giao tiếp và thành thạo trong mọi công việc. Cô được các sơn thần, tù trưởng và dân sinh vô cùng yêu quý, kính trọng và coi là người đại diện xứng đáng của Sơn Thánh. Bản thân cô cũng rất đỗi hòa hợp với mọi người và cả cỏ cây, hoa lá, chim muông xung quanh.
Khi Tản Viên và Mỵ Nương theo lệnh của Ngọc Hoàng Thượng đế về trời và trở thành hai vị thánh bất tử, La Bình cũng được phong là Công chúa Thượng Ngàn. Cô tiếp tục thay cha đảm nhận công việc dưới trần, trông coi tất cả 81 cửa rừng và các vùng núi non, hang động, trung du ở khắp mọi miền đất nước.
Khi trở thành chúa Thượng Ngàn, Bà vẫn luôn luôn tận tâm ra sức làm tròn các trọng trách của mình và không ngừng học hỏi tiếp thu. Ngoài việc dạy bảo con người như những gì cha bà đã dạy, bà vẫn luôn học hỏi kinh nghiệm từ các tù trường, sơn thần các vùng. Cũng như bảo ban các loài chim muông, cầm thú cách sống hòa hợp, an toàn và tránh được nguy hiểm thiên tai.
Không chỉ vậy, Bà còn toàn tâm toàn ý nghĩ ra cách cải tiến và hoàn thiện thêm những gì mà trước kia, cha bà mới chỉ là bắt đầu. Nhờ vậy, nhân dân không những được sống no đủ mà còn được tận hưởng cái đẹp, cái hay. Những ngôi nhà bấy giờ không chỉ chắc chắn mà còn được trang trí, chạm trổ đẹp đẽ. Ở mũi các thuyền độc mộc cũng có khắc cả hình hai đầu rồng hoa văn tinh xảo, uy nghi. Các món ăn giờ đấy không còn đơn thuần là luộc, kho mà còn được sáng tạo nhiều cách nấu mới. Công việc đồng áng đã có sự giúp sức từ các ống dẫn nước, phân phát hạt giống đi mọi nơi. Bà còn đem về thêm nhiều giống gia súc mới và hoa thơm cỏ lạ.
Ngọc Hoàng Thượng đế thấy được những điều đó đã ban tặng cho bà thêm nhiều phép thuật thần thông và Bà trở thành vị Thánh bất tử để luôn luôn gần gũi, gắn bó với những nơi có miền trung du núi non hùng vĩ cõi trần và âm phù cho sự bình yên của mọi người dân nước Việt. Nhất là trong các cuộc chiến công quân sự của các triều đại Việt Nam. Tiêu biểu là trong khởi nghĩa Lam Sơn của Lê Lợi, Bà đã hóa thành bó đuốc lớn soi đường cho quân sĩ trong đêm tối và dẫn dắt tướng lính Lam Sơn đi tới vùng đất Mường Yên về cơ sở núi Chí Linh, tránh được sự bao vây của quân Minh vào đúng lúc lực lượng quân ta đang suy yếu. Bà linh thiêng đến mức chỉ quân sĩ của Lê Lợi biết được, còn quân Minh không thể nào nhìn thấy. Nhớ ơn sự phù hộ che chở của công chúa Thượng Ngàn, sau khi hòa bình được lập lai, vua phong Bà là Lê Mại Đại Vương diệu tín thiền sư. Còn nhân dân tôn xưng bà là Chúa Thượng Ngàn hay Mẫu Thượng Ngàn.
Thờ phụng
Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn được thờ phụng tại nhiều nơi trên cả nước để ghi nhớ công ơn Ngài,nhưng tiêu biểu nhất vẫn là ba nơi thờ tự gắn liền với sự hiển linh của Bà là đền thờ ở Suối Mỡ, đền Bắc Lệ, Đền Đông Cuông… Đền Suối Mỡ thuộc khi di tích Suối Mỡ thuộc xã Nghĩa Phương, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Tại quần thể di tích này, có ba ngôi đền Thượng, Trung, Hạ cùng thờ chung vị Mẫu Thượng Ngàn cùng truyền thuyết về Mỵ Nương Quế Hoa công chúa. Đền Bắc Lệ nằm tại xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn, tương truyền được vua Lê lập ra để ghi nhớ công ơn âm phù của Mẫu Thượng Ngàn La Bình trong trận khởi nghĩa Lam Sơn. Đền còn nổi tiếng với sự tích Chầu Bé được coi là người dân ở vùng Bắc Lệ, có thể thay mặt Mẫu Thượng Ngàn thực hiện các ý đồ sáng tạo. Đền Đông Cuông tọa lạc tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái từ lâu đã nổi danh là một trong những ngôi đền linh thiêng nằm dọc sông Hồng. Đền Đông Cuông được nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian nhận định là vùng khởi nguồn của Mẫu Thượng ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt và có vị trí cực kỳ quan trọng trong hệ thống thờ đạo Mẫu, được coi là cội nguồn của Mẫu Thượng ngàn.
Tham khảo
- https://oancotam.com/mau-de-nhi-thuong-ngan/
- https://phuday.com/su-tich-mau-de-nhi-thuong-ngan-dong-cuong.html
- https://dulichvietnam.com.vn/den-mau-dong-cuong-yen-bai-ngoi-den-linh-thieng-ben-dong-song.html
