Nghĩa Xuyên Tướng Quân

Giới thiệu

Nghĩa Xuyên tướng quân cũng thuộc hàng Lục Tướng Trần Triều nằm trong tín ngưỡng thờ Công Đồng Trần Triều được nhân dân vô cùng tín thờ tại nước ta. Ngoài được việc được thờ chính tại các đền Cổ Phao ( Bắc Giang), đền làng Kiêu Kỵ và làng Cối Xuyên hay làng Cuối thì ngài cùng với 5 vị tướng Trần Triều khác đều được phối thờ tại tất cả các đền thờ Trần Triều trên khắp cả nước.

Thần tích

Sự tích về Nghĩa Xuyên tướng quân, danh tướng Nhà Trần có hai sự tích kể về tài năng đức độ của Ngài đã cùng quân dân Nhà Trần đánh thắng giặc Nguyên xâm lược:

Thần tích thứ nhất Nghĩa Xuyên tướng quân gắn với ngôi đền Cổ Phao, Bắc Giang:Trên đất Đồng Việt, huyện Yên Dũng (Bắc Giang) có một ngôi đền khá đặc biệt nằm bên dòng sông Thương. Đây là ngôi đền được dân chài lưới lập nên thờ một vị tướng thủy binh thời Trần là Nghĩa Xuyên tiền quân đại tướng, người đã xả thân vì nước trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông. Ngôi đền có tên Cổ Phao được xây dựng trên một quả đồi thấp, địa thế đẹp, bằng phẳng nhìn ra sông Thương.  Truyền thuyết kể rằng dưới thời Trần, ngài Nghĩa Xuyên là người có tài bơi lội, lặn giỏi. Ngài được Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn phong làm tướng tiên phong, giao dẫn đầu một đội quân thủy chiến theo Hưng Đạo Đại Vương đuổi giặc Nguyên-Mông đến bờ Lục Đầu Giang. Nghĩa Xuyên và quân lính đóng tại một quả đồi bên cạnh Lục Đầu Giang chờ thế giết giặc.  Khi quân Nguyên kéo đến, hai bên giao chiến quyết liệt, đội quân của Nghĩa Xuyên vừa thạo tay kiếm lại bơi lội giỏi, có tài lặn nước đục thuyền. Trong các trận kịch chiến tại Vạn Kiếp, cánh quân của ngài là một trong bốn gọng kìm dồn quân giặc vào thế cô lập tiến thoái lưỡng nan. Mỗi khi hai bên giao chiến quyết liệt, ngoài giáp chiến bằng kiếm sắc, đội quân của Nghĩa Xuyên còn dùng tài bơi lội, lặn nước đục thuyền khiến nhiều chiến thuyền giặc bị chìm trong nước. Danh của ông vang lừng khắp chốn khiến quân giặc nghe đã khiếp vía kinh hồn. Trong các cuộc đối mặt tại vùng Vạn Kiếp, ông và binh sĩ của mình đã nhiều lần lập nên những chiến công oanh liệt. Nhưng trong một lần giao chiến cam go với giặc, ông bị quân Nguyên dùng tên bắn lén bị thương. Để không bị rơi vào tay giặc, ông đã tuẫn tiết tại ngã ba sông.Sau khi nhà Trần đánh thắng giặc Nguyên Mông, triều đình cho lập đền tôn thờ ông tại Soi Bạc, một gò đất nổi ở giữa sông gần nơi ông đã hy sinh. Sau đó dân đánh cá trên sông đến đây thấy vùng đất tốt đã neo thuyền lập nên làng Cổ Phao. Từ đó ngôi đền được gọi theo tên làng. Qua thời gian, nước sông Thương ngày một lên cao đã nhấn chìm gò đất nổi ở giữa sông. Đến thời Nguyễn, nhân dân thôn Cổ Phao đã di chuyển ngôi đền lên vị trí ngọn đồi bên bờ sông ngày nay, cách vị trí ngôi đền cũ 300m. Trải qua các năm chiến tranh, ngôi đền bị phá hủy, dột nát, chỉ còn lại 3 gian hậu cung. Năm 1960, làng Cổ Phao chuyển thành HTX đánh cá mang tên Sơn Thủy. Đến năm 1980, khi chế độ bao cấp không còn, HTX Sơn Thủy giải thể, dân chài tứ tán hoặc chuyển lên bờ sinh sống, làng Cổ Phao cũng mất. Mặc dù chuyển lên bờ làm nông nghiệp song những thời gian nông nhàn, người Cổ Phao gốc vẫn ra sông buông lưới kiếm thêm thu nhập. Năm 2001, nhân dân thôn Cổ Phao ở các nơi đã tập trung quyên góp trùng tu, tôn tạo lại ngôi đền như ngày nay trên nền phế tích. Năm 2004, đền Cổ Phao đã được tỉnh Bắc Giang xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh.

Thần tích thứ hai về Nghĩa Xuyên tướng quân gắn với tên tuổi danh tướng Nguyễn Chế Nghĩa: Nguyễn Chế Nghĩa là tên húy của Nghĩa Xuyên tướng quân. Ông sinh năm 1265 và mất năm 1341. Ông quê ở xã Cối Xuyên, huyện Trường Tân, lộ Hồng Châu (nay là xã Hội Xuyên và Phương Điếm huyện Gia Lộc). Từ nhỏ ông đã bộc lộ là con người tài giỏi có trí nhà binh khi sở hữu sức khỏe phi thường lại giỏi cưỡi ngựa và sử dụng giáo dài. Bên cạnh đó, ông còn tinh thông thiên văn, binh pháp. Đồng thời thích ngâm vịnh và làm thơ. Có thể nói là con người văn võ song toàn, trên thông thiên văn dưới tường địa lý.  Năm 17 tuổi, ngài đã đầu quân. Vua cùng đức Hưng Đạo Vương đã thử tài bắn cung của ngài. Ngài được khen là thần tiễn và được phép cầm binh đánh giặc. Cuối năm 1287, nghe tin quân Nguyên lại sắp sang đánh nước ta. Nguyễn Chế Nghĩa đã được Hưng Đạo Đại Vương phong làm đại tướng, giao cờ lệnh. Kết hợp với đại tướng Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Chế Nghĩa đem 3000 quân chặn giặc từ ải Nội Bàng, ải Nữ Nhi đến Kỳ Cấp. Trong trận chiến này ngài một mình nghênh chiến với hai tướng xuất sắc của Nguyên Mông là Trường Bằng Phi và Áo Xích Lỗ của nhà Nguyên. Với chỉ một mình một ngựa, ngài phi thương lao thẳng vào quân giặc chém chết hàng trăm hàng vạn tên khiến chúng khiếp sợ phải nể sợ gọi ngài là thần tướng. Sau đó, ngài được lệnh về giữ mặt trận Kiêu Kỵ đến đê Cơ Xá để ngăn địch không sang Lô Hồng. Khi quân Nguyên Mông chuẩn bị tiến vào kinh thành, nhà Trần thực hiện kế “vườn không nhà trống”, Nguyễn Chế Nghĩa được lệnh giao nhiệm vụ ở lại tổ chức dân binh hoạt động ở vùng sau lưng địch. Ban ngày thì ông lãnh đạo nhân dân chống địch, ban đêm thì lại tổ chức quân tiến đánh đồn địch. Trong trận chiến này ông đã bí mật thiết lập mặt trận từ làng Kiêu Kỵ đến Gia Lâm Cư Xá chặn giặc không cho chúng tiến đánh Lộ Hồng. Ông tận dụng thế đất mù cánh đồng đay thôn Kiêu Kỵ để dụ địch. Địch chạy đến bị mắc bẫy, 300 tên giặc bị giết không một tên nào sống sót trở về. Nguyên Mông tiến đánh lần thứ 3, ông được Hưng Đạo Vương làm chánh tướng tiên phong. Kết hợp với hai phó tướng là Hùng Thăng và Huyền Du đem quân đóng ở Yên Hưng (Quảng Ninh ngày nay). Sau đó, ngài lại chỉ đạo đem quân lên cửa ải Nội Bàng, chém chết tướng giặc Trương Quân. Sau đó, được lệnh vua, ngài cùng hai phó tướng lại lên giữ ải Nam Quan và Chi Lăng đánh lui Trường Bằng Phi, Áo Xích Lỗ và đánh thêm 20 trận nữa. Tiếp đó, ông lại kéo quân về giữ chân giặc ở Vạn Kiếp, Lục Nam. Dẹp giặc xong, nhà Vua lại giao cho ngài đi tổng trấn Lạng Sơn rồi lại đi xứ Bắc quốc sau đó ngài được triệu về triều đình giữ nhiều chức vụ quan trọng. Ngài được phong làm thượng tướng rồi lại tướng quân. Sau đó, ngài được vua chọn làm phò mã và gả con gái là công chúa Nguyệt Hoa cho. Cuộc đời làm quan tướng, ngài đã phụng sự 4 triều vua là Trần Nhân Tông, Trần Anh Tông, Trần Minh Tông và Trần Hiến Tông. Ngài là bậc lão thần cống hiến hết mình cho tổ quốc được các vị vua tin tưởng giao cho nhiều chức tước cao trong triều. Đôi khi ngài được giao chức đứng đầu quan võ, có lúc lại được giao chức lễ bộ thượng thư.  Đến lúc tuổi già về vườn, ông xin vua cho về quê an hưởng tuổi già mãi vua mới đồng ý. Tuy nhiên, am hưởng thú vui an nhàn tuổi già chưa bao lâu thì ông bị ám hại chết vào đời vua Trần Dụ Tông. Một số tài liệu ghi lại rằng trong một lần ông lên dự triều dâng kế giữ nước an dân, khi về Cối Xuyên thì ông bị ám hại tại Ninh Kiều thuộc đất Kiêu Kỵ Gia Lâm. Sau đó, triều đình làm lễ an táng cho ngài theo nghi thức vương giả và đưa thi hài ngài về quê nhà tại làng Cối Xuyên nay là Hội Xuyên.

Thờ phụng