Thân thế
Ngũ Tử Tư ( ? – 484 TCN), tên thật là Viên (员), biểu tự Tử Tư (子胥), là một đại phu nước Sở, sau trở thành tướng quốc nước Ngô thời Xuân Thu trong lịch sử Trung Quốc.
Do bất hòa với nước Sở, Ngũ Tử Tư lâm nạn sang nước Ngô, được Ngô Hạp Lư trọng dụng, về sau chính ông dẫn quân Ngô đánh bại nước Sở, vang danh một thời. Ông còn giúp Ngô quốc trấn áp nước Tấn, nước Tề ở phương Bắc, đàn áp nước Việt ở phương Nam, trở thành một danh tướng lừng lẫy thời Xuân Thu. Về sau, ông bị Ngô Phù Sai bất tín nhiệm, lại bị gian thần sàm ngôn mà ban chết. Cái chết của ông kéo theo sự sụp đổ của nước Ngô.
Ông vốn là người nước Sở, quê ở vùng Hồ Bắc ngày nay. Tổ tiên của ông là Ngũ Cử (伍舉), danh thần dưới thời Sở Trang vương, có nhiều danh vọng ở nước Sở.
Cha ông là Ngũ Xa (伍奢), Thái phó của Thái tử Kiến nước Sở. Ông còn có người anh là Ngũ Thượng (伍尚).
Bối cảnh lịch sử
Lâm nạn nước Sở
Sở Bình vương có con trưởng là Thái tử Kiến, giao cho Ngũ Xa làm Thái phó, Phí Vô Cực làm thiếu phó. dạy học cho thái tử. Sở Bình vương lại lấy con gái nước Tần cho thái tử Kiến, sai Phí Vô Cực hộ tống. Sau khi rước con gái vua Tần là Bá Doanh về nước thì Sở Bình vương lại say mê Bá Doanh, giữ lại làm vợ mình, sau sinh ra công tử Trân. Từ đó Phí Vô Cực được vào hầu Sở Bình vương.
Phí Vô Cực sau khi vào hầu Sở Bình vương, lại gièm pha thái tử Kiến. Sở Bình vương tin theo, đày thái tử ra huyện Thành Phụ, để phòng bị ở biên giới.
Năm 522 TCN, Phí Vô Cực lại tâu Thái tử có ý làm phản. Sở Bình vương bèn mời Ngũ Xa đến để hỏi. Ngũ Xa thẳng thắn nguyên ngăn, lại bị Phí Vô Cực gièm pha nên bị bỏ ngục. Sở Bình vương lại sai Tư Mã Phấn Dương đến giết thái tử. Thái tử Kiến biết được, trốn sang nước Tống.
Sau đó, Phí Vô Cực lại khuyên Sở Bình vương bắt cả hai con của Ngũ Xa. Bình vương bèn bắt Ngũ Xa phải viết thư triệu hai con về. Ngũ Xa bằng lòng viết thư, nhưng đoán rằng Ngũ Thượng là người nhân hậu nên sẽ về, còn Ngũ Viên ngang bướng, sẽ không về. Khi thư đến, Ngũ Thượng muốn về, nhưng Ngũ Viên nói:
–“Đại vương gọi hai anh em ta đến không phải là muốn cho cha chúng ta sống mà là sợ có người trốn thoát sau này sẽ gây mối lo cho nên lấy cha chúng ta làm con tin, lừa gọi hai anh em ta đến. Hai anh em ta đến thì cha con đều chết. Cha chúng ta chết, chúng ta đến chỉ làm cho sau này không có ai mà trả thù mà thôi. Vậy nên trốn sang nước khác, mượn quân đánh Sở để trả thù cho cha. Nếu tất cả đều chết thật không làm được việc gì hết.“
Ngũ Thượng vẫn không nghe, và khuyên Ngũ Viên mau trốn thoát. Sau đó Ngũ Xa và Ngũ Thượng đều bị giết.
Lưu lạc sang Ngô
Ngũ Viên nghe tin thế tử Kiến đang ở nước Tống, bèn đi theo sang Tống tìm thế tử. Tuy nhiên vào lúc đó nước Tống cũng xảy ra loạn họ Hoa, họ Hướng. Thái tử Kiến cùng công tử Thành, Hướng Trịnh, Tư Mã Cương và Ngũ Viên phải bỏ trốn sang nước Trịnh.
Đến nước Trịnh, thế tử Kiến được Trịnh Định công trọng đãi. Năm 520 TCN, thái tử Kiến hợp mưu với nước Tấn đánh Trịnh, bị người nước Trịnh giết chết. Ngũ Viên dẫn con của Kiến là Thắng chạy sang nước Ngô. Giữa đường bị bệnh, lại hết tiền, ông đành phải đi ăn xin ngoài đường. Sau cùng ông đến được nước Ngô, yết kiến tướng quốc nước Ngô là công tử Quang, được tin dùng.
Sau đó, Ngũ Viên biết được Công tử Quang có chí cướp ngôi, bèn tiến cử Chuyên Chư lên Công tử Quang. Tháng 4 năm 515 TCN, công tử Quang nhân quân của Ngô vương Liêu ở ngoài, bèn sai Chuyên Chư giả làm người dâng cá, mời Ngô vương đến rồi giết chết. Công tử Quang lên ngôi tức Ngô Hạp Lư. Hạp Lư cho mời Ngũ Viên về tham gia chính sự.
Đánh Sở báo thù
Năm 512 TCN, Ngũ Viên theo Hạp Lư cùng Tôn Vũ và Bá Hi mang quân đánh nước Sở, diệt đất Thư, giết hai công tử Yểm Dư và Chúc Dung con của Ngô Liêu đã đầu hàng Sở.
Năm 509 TCN, Sở Chiêu vương (con Sở Bình vương, em thái tử Kiến) sai Lệnh doãn là Nang Ngõa cầm quân đánh Ngô. Ngũ Viên đón đánh quân Sở, phá tan quân Sở ở Dự Chương, thừa thắng tiến quân lấy đất Cư Sào.
Năm 506 TCN, nhân vua hai nước Đường, Sái có hiềm khích với Nang Ngõa, Ngũ Viên và Tôn Vũ xin Hạp Lư hợp quân với hai nước đánh Sở. Quân Ngô nhanh chóng tràn vào Dĩnh đô. Sở Chiêu vương phải bỏ chạy đến đất Viên. Quân Ngô tiến vào Dĩnh đô.
Sau khi trở về nước, Ngũ Viên nhớ đến mối thù Sở Bình vương giết cha, bèn đào mộ Bình vương, tự mình đem thi thể ra đánh 300 roi.
Người bạn của Ngũ Viên là Thân Bao Tư ở nước Sở, nghe tin ông đào mộ vua, sai người đến trách. Ngũ Viên nhờ người bảo lại với Thân Bao Tư:
“Tôi trời chiều, đường xa cho nên gặp việc trái với đạo lý cũng cứ làm”.
Năm 505 TCN, Thân Bao Tư sang nước Tần cầu cứu. Tần Ai công sai quân giúp nước Sở. Cộng thêm lúc đó, em của Hạp Lư là Phu Khái trốn về tự lập làm vua. Hạp Lư buộc phải lui quân, nước Sở được khôi phục.
Thờ tự
Tại Việt Nam, Ngũ Tử Tư được phối thờ tại Văn Miếu Mao Điền (Cẩm Giàng, Hải Dương).
