Tên gọi và vị trí địa lý
Chùa Đại Lan, tên chữ là Phổ Huệ tự ở thôn Đại Lan, xã Duyên Hà, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Chùa cách trung tâm thành phố vào khoảng 17km về phía nam ven bờ sông Hồng.
Lịch sử và nhân vật
Xã Duyên Hà, huyện Thanh Trì, Hà Nội, là một địa phương nông nghiệp, nằm hoàn toàn trên vùng đất bãi màu mỡ dọc theo bờ hữu sông Hồng. Khu vực này nổi bật với những cánh đồng trồng các loại cây như ngô, đậu, bắp cải, su hào và đặc biệt là cà chua. Ba thôn Đại Lan, Văn Uyên và Tranh Khúc hợp thành xã Duyên Hà, tạo nên một vùng nông nghiệp đa dạng.
Theo các tài liệu truyền thuyết, vào thế kỷ XVI, khi triều đại nhà Mạc sụp đổ và chạy lên Cao Bằng, một cung phi mang tên Tây Lang Thị đã tới Duyên Hà lánh nạn. Bà được cho là người đã truyền nghề trồng dâu, chăn tằm và ươm tơ cho dân làng. Nhờ vậy, hai thôn Tranh Khúc và Đại Lan dần trở thành một khu vực nổi tiếng về nghề tằm tơ, gần kinh đô nhà Lê. Để tôn vinh công lao của Tây Lang Thị, hàng năm, người dân địa phương vẫn duy trì lễ giỗ tưởng nhớ Bà Chúa dâu tằm.
Những di sản về văn hóa và nghề nghiệp này đã góp phần làm nên đặc điểm độc đáo của xã Duyên Hà, với sự kết hợp giữa nông nghiệp và các nghề truyền thống, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của vùng ven sông Hồng.
Chùa Đại Lan trước ở bờ sông nên đã bị lở, dân làng chuyển các đồ thờ cúng và tượng Phật vào nghè vì vậy nghè của làng đã trở thành chùa. Chùa mới gồm 2 nếp nhà, nếp trước là nhà tiền tế dùng làm nơi hội họp và tế lễ, nếp sau dùng làm tam bảo. Tiền tế xây 5 gian xây kiểu “tường hồi bít đốc”. Toà tam bảo hình chuôi vỗ, gồm tiền đường 3 gian và thượng điện có 2 gian. Chùa còn đầy đủ hệ thống tượng Phật. Trong chùa có nhiều mảng chạm khắc trang trí, di vật có niên đại thế kỉ XIX- XX. Tượng Phật cũng có niên đại tương tự. [1]
Kiến trúc cảnh quan
Do sự xuống cấp nghiêm trọng của di tích, vào năm 2010, chính quyền và nhân dân địa phương đã tiến hành tu bổ khu Tam bảo chùa, hiện nay có kiến trúc theo kiểu chữ Đinh. Chùa tọa lạc trên một khu đất đầu làng, gần đình làng, bao gồm hai tòa Tiền đường và Thượng điện, trong đó vẫn bảo tồn được một số bức cốn của công trình cũ. Năm 2012, công trình nhà Tổ và nhà Mẫu được xây dựng, tiếp theo là việc xây dựng nhà Khách vào năm 2013.
Tiền đường của chùa có kết cấu năm gian, cùng với ba gian của Thượng điện. Công trình được xây dựng với tường gạch bao quanh, hai mái lợp ngói ri, phần tường hồi bít đốc và kết thúc bờ chảy bằng tay ngai giật cấp. Trên nóc chùa, bức cuốn thư đắp nổi chữ Hán ghi tên chữ của chùa, hai đầu bờ nóc trang trí rồng lá ngậm bờ. Hai bên hồi chùa có tường lửng nối với cột trụ, đỉnh trụ đắp hình tứ phượng chụm đuôi vào nhau. Phía dưới là ô lồng đèn chạm nổi hình tứ linh (long, ly, quy, phượng), phần thân trụ được trang trí với các gờ nổi và các đôi câu đối chữ Hán ca ngợi cảnh đẹp của chùa và tinh thần từ bi hỷ xả của đạo Phật. Kiến trúc bên trong Tiền đường được xây dựng với bộ vì đỡ mái theo kiểu thượng giá chiêng chồng rường, hạ cốn, kẻ hiên và bẩy hậu, đặt trên mặt bằng bốn hàng chân cột. Các chi tiết trang trí tập trung ở đầu dư, con rường, kẻ và các bức cốn, với đề tài chủ đạo là rồng, tứ linh, tứ quý, hoa cúc và bát bửu, thể hiện ảnh hưởng của đạo Nho. Đáng chú ý là hai bức cốn nách thể hiện hình ảnh rồng mây được chạm lộng, tượng trưng cho quan niệm truyền thống của Nho giáo về sự gặp gỡ giữa vua và quan, phù hợp với kiến trúc nghè thờ các vị khoa bảng.
Hậu cung chùa Đại Lan được bố trí theo kiểu bệ cao dần từ ngoài vào trong, trên đó đặt các pho tượng Phật. Tầng cao nhất là bộ tượng Tam Thế, tiếp theo là bộ tượng Di Đà Tam Tôn, với tượng A Di Đà ngồi giữa, hai bên là Quan Thế m và Đại Thế Chí. Lớp tiếp theo là tượng Di Đà Tiếp Dẫn và hai tượng Thị Giả. Lớp thứ tư là tượng Quan m Chuẩn Đề, hai bên có Kim Đồng và Ngọc Nữ. Ngoài cùng là tượng Ngọc Hoàng, Phạm Thiên, Đế Thích, tòa Cửu Long và tượng Thích Ca Sơ Sinh. Hai bên Thượng điện có tượng Quan m Tọa Sơn, Thổ Địa, Giám Trai và bộ tượng Thập Điện Diêm Vương. Bên ngoài Tiền đường là hai ban thờ Đức Ông, Thánh Tăng cùng với tượng Hộ Pháp Khuyến Thiện và Trừng Ác.
Những nét kiến trúc và trang trí độc đáo này phản ánh rõ nét giá trị tôn giáo và văn hóa của chùa, đồng thời thể hiện sự kết hợp giữa truyền thống và tín ngưỡng Phật giáo trong cộng đồng địa phương.
Hiện vật
Bên cạnh hệ thống tượng Phật, chùa Đại Lan còn lưu giữ được một số hiện vật có giá trị: Cửa võng, hương án, bát hương thời Lê; 1 đôi lọ sứ thời Thanh, 2 quả chuông, 4 bức hoành phi và 2 đôi câu đối.
Xếp hạng
Chùa Đại Lan đã được Bộ Văn hoá – Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật ngày 21/01/1989.
Chú thích
[1] Nguyễn Thế Long, Phạm Mai Hùng, Chùa Hà Nội, Nxb Văn hoá – Thông tin, 2005, tr. 138
Tham khảo
- Cổng thông tin điện tử huyện Thanh Trì thành phố Hà Nội, Chùa Đại Lan, https://thanhtri.hanoi.gov.vn/tin-tuc-hoat-dong/-/asset_publisher/HgNzlI7sMGQj/content/chua-ai-lan
- Nguyễn Thế Long, Phạm Mai Hùng, (2005), Chùa Hà Nội, Nxb Văn hoá – Thông tin.
