Chùa Đống Cao (Chùa Sếu – Tân Hưng, Hải Dương) ngôi chùa cổ bề thế xây dựng từ thế kỷ 13

1. Nguồn gốc địa lý chùa Đống Cao

Chùa Đống Cao (tên thường gọi là chùa Sếu) tọa lạc trên cánh đồng thôn Khuê Liễu, xã Tân Hưng, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương (nay là Khu Khuê Liễu, phường Tân Hưng, TP. Hải Dương, tỉnh Hải Dương). Chùa cách trung tâm Hà Nội khoảng 55 km về hướng Đông. Đường đến đây khá thuận tiện do ngoại ô phía Nam TP Hải Dương đã đô thị hóa.

Theo bia ký, chùa có từ thời Trần (thế kỷ thứ XIV), thuộc thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, do tâm lực của 3 làng Khuê Liễu (Hồng Lục), Thanh Liễu, Liễu Tràng xây dựng. Với tổng khuôn viên diện tích của chùa lên tới 1 ha được xếp vào hàng danh lam đứng đầu hàng tổng, nên chùa còn được gọi là chùa Tổng hay chùa chốn Tổ.

Theo các cụ cao niên trong làng kể lại: xưa xung quanh chùa thuộc bãi bồi Nam sông Thái Bình, thưở ấy còn rất hoang vu, dân cư thưa thớt thường tập trung ở triền sông và chủ yếu sống bằng nghề chài lưới. Do bãi bồi của vùng đồng bằng châu thổ, cỏ mọc um tùm, chim Sếu về đây sống từng bầy. Đất lành chim đậu, mà sau này có tên dân gian là chùa Sếu. Từ lúc khai sơn lập địa chủ yếu là các dòng họ Bùi, Vương, Nguyễn, Lộ, Đắc, kế tiếp là các dòng họ Đinh, Đào, Nguyễn, Ngô,… cộng cư chủ yếu họ làm nghề canh tác nông nghiệp. Với quan niệm “nhất cận thị, nhị cận giang”, các dòng họ tập chung ở khu sau chùa đã dời đến ngoài triền bãi bên sông, dần dần phát triển thành làng, xã như bây giờ. Ngôi chùa vẫn tọa lạc giữa cánh đồng phía Tây Bắc của làng.

Chính điện tọa lạc trên gò đống hình con rùa ấp viên ngọc, nhìn về hướng Đông – Nam. Xung quanh chùa xưa kia là hào lũy và được bao bọc bởi lũy tre xanh biếc, nay được thay thế bằng những bức tường thành xây trang nhã. Trong khuôn viên chùa bốn mùa có hoa thơm trái ngọt, không khí trong lành. Thật quả đúng như lời người xưa thường tán tụng:

“Nẻo trước hồ trung ngư thính kệ

Vườn sau trúc mọc điểu văn kinh”

Theo các nhà phong thủy xưa kia đều cho rằng chùa Đống Cao thế đất uy nghi trầm mặc có nhiều dấu ấn kỳ quan:

鳳舞亭前 四印扶堅 王字在前 長江抱後

“Phượng vũ đình tiền Tứ ấn phù kiên Vương tự tại tiền Tràng giang bão hậu”

Tạm dịch:

“Từ xa phượng múa chầu về,

Bốn phương tay ấn nằm kề sánh vai.

Chữ Vương hiển trước Phật đài,

Đường vòng sông lấp vành đai ngai rồng.”

• Tiền nhân đến đây đã vịnh cảnh như sau:

Vịnh cảnh Đống Cao tự

棟高水聚有明堂 地脉鐘靈顯帝王 象馬虎朝龍獻瑞 鱗龜鳳舞鳥呈祥 湖中湧出蓮花秀 殿上弘開正法昌 繼祖傳宗燈續焰 禪門永盛道綿長

“Đống Cao thủy tụ hữu minh đường, Địa mạch chung linh hiển đế vương. Tượng mã hổ triều long hiến thụy, Lân quy phượng vũ điểu trình tường. Hồ trung dũng xuất liên hoa tú, Điện thượng hoằng khai chính Pháp xương. Kế Tổ truyền tông đăng tục diệm, Thiền môn vĩnh thịnh đạo miên trường.”

Dịch nghĩa:

“Đống Cao phong cảnh hữu tình,

Thiêng liêng tuấn kiệt tựa hình đế vương.

Trước chùa có án minh đường,

Tả Long, hữu Hổ bốn phương quy đầu.

Kìa như voi, ngựa phục chầu,

Rồng vàng nhả ngọc, tuôn châu tháng ngày

Đất thơm chim liệng từng bầy,

Lân vờn, Phượng múa, Rùa nay vui cùng.

Trong hồ sen tốt lạ lung,

Trên thờ Tam Bảo Đại Hùng trang nghiêm.

Đạo tràng thiện tín kết duyên,

Khêu đèn tuệ giác nối truyền tông phong.”

Trước cửa chùa chính nhìn ra gò Đống Nghè hình cái bảng (án tiền 案前), và khu ruộng trũng một mẫu ba sào hình chữ vương 王 (đó là thế tụ thủy 聚水), theo tứ phương, bát hướng: phía Đông Nam cận Đống Thần Đồng, phía Tây Nam cận Đống Thầy (nơi hóa thân của Thiền sư Như Cảm chùa Đống Cao, đây là nơi cấm địa); phía Tây Bắc cận Đống Bạc (nay nằm trong khuôn viên công ty giầy da Phù Lỗ); phía Đông Bắc cận Đống Cây Đèn. Đây chính là bốn chiếc ấn chầu vào chùa Đống Cao. Phía trước chùa có các cảnh kỳ quan khác. Cụ thể như: giếng của chùa (là “Tỉnh Đường Địa Kỳ” 井堂地祇 (giếng ngọc). Phía Đông cách chùa 200m có chuôm Cụ Lâm. Phía Tây cách 200m, có chuôm cụ Ích. Đây chính là 3 đài nước thờ của chùa Đống Cao). Từ chùa chính ra có các gò đống như đống Voi Phục (khu đống Miếu Chiền), đống Mã Một, đống Cọc Tàn, đống Lá Cờ. Xa xa nhìn hết tầm mắt còn có các gò đống nhấp nhô như đống Gai, đống Cáu, đống Lang,… Đây được coi là Tam thai – Ngũ nhạc đều quy đầu vọng bái về chùa.

2. Nguồn gốc lịch sử chùa Đống Cao

Theo văn bia, thiền phả ghi chép lại, từ thuở khai sơn, chùa chỉ là một ngôi miếu thờ thần linh có tên gọi là “Đống Cao địa kỳ” 棟高地祇 để tế lễ trời đất.

Thế kỷ XIV, Hoàng đế Trần Nhân Tông lên núi Yên Tử tu hành, sáng lập ra Thiền phái Trúc Lâm với chủ trương nhập thế. Ngài thường hạ sơn vân du khắp thiên hạ để khuyên dân phá bỏ những “dâm từ” rồi dựng chùa, kiến lập đạo tràng, giảng kinh thuyết pháp cho dân chúng.

Vào năm Giáp Thìn (1304) niên hiệu Hưng Long thứ 12 (đời vua Trần Anh Tông), Đức Sơ Tổ Trúc Lâm Điều Ngự Giác Hoàng trong một chuyến du hoá qua trấn Hải Dương, Ngài đã dừng chân tại đây, thấy thế đất “hoàng quy vọng nguyệt, phượng vũ lân triều” (rùa vàng ngắm trăng, phượng múa lân chầu), nhận ra thế đất nơi đây sẽ sản sinh ra hiền tài nguyên khí, Ngài đã khuyến hoá dân “cải từ vi tự” (chuyển đền thành chùa). Từ đây “Đống Cao địa kỳ” trở thành “Đống Cao Thảo am, Đống Cao cổ tự” – ngôi chùa gắn liền với Thiền phái Trúc Lâm thời Trần – Thiền phái Trúc Lâm – Lâm Tế thời Hậu Lê. Từ đó Đống Cao tự trở thành nơi thờ Phật, là nơi Trúc Lâm Điều Ngự đem giáo lý Phật Đà truyền dạy cho dân chúng. Về sau nhân dân tụ hội về đây ngày càng đông đúc nên các bậc kỳ túc của ba làng Liễu Thị, Thanh Liễu, Liễu Tràng đứng lên vận động trùng tu, xây dựng, mở rộng năm gian tiền đường và ba gian hậu cung thờ Phật.

Trước cổng chùa các bậc tiền nhân đã làm đôi câu đối tán vịnh:

“安子總禪天竹林靈山道振乾坤垂萬古

棟高皈福地蓮池德水光輝日月照千秋”

“Yên Tử tổng thiền thiên, trúc uyển linh sơn, đạo chấn càn khôn thùy vạn cổ,

Đống Cao quy phúc địa, liên trì đức thủy quang huy nhật nguyệt chiếu thiên thu”.

Tạm dịch:

Yên Tử hợp lại Thiền Thiên, rừng Trúc non xanh đạo từ muôn thuở vang dội đất trời.

Đống Cao trở về phúc địa, hồ sen nước biếc ánh quang ngàn thu sáng soi cùng nhật nguyệt

Ngôi chùa được phát triển rực rỡ vào thời Hậu Lê dưới sự trụ trì và hành đạo của Thiền Sư Như Cảm, thành một chốn Tổ lớn của Phật giáo tỉnh Đông. Tại đây chùa còn lưu giữ nhiều cổ vật từ thời Trần, thời Mạc và thời Hậu Lê. Như hai bát hương hình quả thông của thời Trần bằng đất nung. Một bát hương thời Mạc niên hiệu Diên thành năm thứ 6 Nhâm Ngọ (1583) thời Mạc Mục Tông. Đại hồng Chung được Thiền sư Hải Quỳnh đúc vào thời Tây Sơn niên hiệu Cảnh Thịnh năm Giáp Dần (1794).

Chùa Đống Cao không chỉ là một danh lam thắng cảnh, một di tích lịch sử, một công trình kiến trúc văn hóa độc đáo, đồng thời còn là nơi tu hành hoá duyên của nhiều thế hệ cao tăng.

3. Kiến trúc, nghệ thuật

Với lối kiến trúc đặc biệt, các ngôi chùa bao giờ cũng ẩn sau lũy tre xanh, dưới tàng cây cổ thụ, để tạo nên một chốn già lam trang nghiêm thanh tịnh. Mái chùa còn lan tỏa một sức mạnh vạn năng của đời sống tâm linh và tư tưởng người Việt.

Phía trước chùa là Liên Trì (ao sen). Xung quanh chùa được bao bọc bởi những bức tường thành trang nhã. Chùa chính quay về hướng Nam, Tam quan mở ra hướng đường chính. Sau tam quan là Thích Ca điện hai tầng tám mái tọa lạc giữa hồ Liên Trì, bên trong có tòa tượng Tam thánh Thích Ca-Văn Thù-Phổ Hiền bằng ngọc quý. Từ đây có hai lối vào, lối ra; giữa sân chùa là tượng Quan Âm Bồ Tát đứng trên tòa sen. Hai bên có các pho tượng La hán tạc bằng đá được đặt ven lối đi cùng với hai tòa tả – hữu Tăng Đường. Riêng phía bên hữu là vườn tháp mộ của lịch đại Tổ sư trụ trì. Những công trình trên chủ yếu bằng chất liệu đá xanh, có quy mô lớn mới được hoàn thành.

Tại vị trí trung tâm là chùa chính toạ trên nền cao 9 bậc đá, mặt trước nhìn ra Minh Đường (hồ nước) và khoảng sân rộng. Hai bên sân còn có các ngọn tháp đá, bên tả là ngôi tháp của thiền sư Như Cảm. Bên hữu là bảo tháp của tổ sư Thích Thông Tường. Tiền đường có 7 gian 2 dĩ, kết nối với 4 gian ống muống và 3 gian thượng điện thành hình “chữ Công”, bên trong bài trí trang nghiêm và đầy đủ các pho tượng Phật chủ yếu bằng đồng có khối lượng lớn theo hệ phái Bắc tông cùng với hệ thống cửa võng, hoành phi, câu đối.

Nối tiếp trục thần đạo sau chính điện là tòa cửu phẩm liên hoa tiêu biểu cho giáo nghĩa Tịnh Độ Tông, tạo điểm nhấn cho ngôi chùa. Sau tòa cửu phẩm có một khoảng sân rộng và 1 tòa nhà hậu tổ hai tầng; tầng trên thờ Tam Tổ Trúc Lâm và Lịch đại Tổ sư trụ trì chùa Đống Cao, tầng 1 là Giảng đường; hai bên là điện mẫu, nhà khách; nhà tứ ân, nhà trai Tăng. Khu vực này được xây kiểu “truyền thống kết hợp hiện đại”, bên trong bố trí thoáng mát, đủ tiện nghi phục vụ việc tu học và giảng dạy Phật pháp cho khoảng 200 – 300 Tăng-ni. Nhà trù (bếp) rất lớn, có thể đảm bảo tổ chức cỗ chay cho hàng nghìn người tham dự.

Chùa Đống Cao là một danh lam thắng cảnh, một di tích lịch sử lâu đời, một công trình kiến trúc văn hóa Phật giáo hài hòa và độc đáo, mang tầm cỡ, đồng thời, là nơi gắn liền với sự nghiệp tu học, hành đạo của tăng ni Phật tử. Chùa thường xuyên trân trọng đón tiếp các đoàn đại biểu lãnh đạo Đảng, Nhà nước, chư tôn giáo phẩm, quý khách thập phương về chiêm bái và đều tâm đắc đây là một cảnh quan tuyệt đẹp. Thật đúng là:

Chốn Tổ nơi này có tự xưa

Trải bao bão táp mấy mùa mưa

Con thuyền Bát Nhã qua giông tố

Chèo lái tài ba khách đón đưa!

Nguồn: Bài viết CHÙA ĐỐNG CAO (Chùa Sếu – Tân Hưng, Hải Dương) ngôi chùa cổ bề thế xây dựng từ thế kỷ 13,Thượng tọa Thích Thanh Vân