Giới thiệu chung
Chùa Keo, có tên là Thần Quang tự, ở xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình, là một ngôi chùa lớn ở Việt Nam. Thần Quang tự vốn là tên một ngôi chùa được xây từ năm 1061 ở hương Giao Thủy, cạnh bờ sông Hồng. Ban đầu, chùa có tên là Nghiêm Quang tự, đến năm 1167, mới đổi thành Thần Quang tự. Vì Giao Thủy có tên Nôm là Keo, nên ngôi chùa này cũng được gọi là chùa Keo.
Lược sử
Ngôi Thần Quang cổ tự tồn tại được hơn 500 năm, đến năm 1611, một trận hồng thuỷ rất lớn đã cuốn trôi mất ngôi chùa. Vì vậy, cho đến nay, người đời chỉ còn biết đến chùa Thần Quang cổ qua mấy dòng văn bia hiện nay còn dựng tại chùa Keo – Thái Bình như sau:
“Phía trưởc dòng Xà giang chầu vào bao la vạn khoảnh khoảnh. Phía sau Hồng hà vòng lại bát ngát ngàn tầm. Be Nam hải uốn quanh phô hình dải lụa xanh lam, vườn cây tua tủa vươn cao như búi tóc sắc lục”. Qua đó ta thây chùa Thần Quang trước đây được xây dựng trên một khổ đất rất đẹp. Bài văn bia còn có đoạn ghi lại lòi của người xưa về chùa Thần Quang như sau: “Ruộng cúng dường rải rác khắp mọi nơi không biết mấy ngàn mẫu. Vì thế nơi phúc đại nước Nam đâu đâu cũng có nhưng chỉ có chùa Thần Quang là nơi danh thắng bậc nhất mà thôi”.[1]
Sau trận Hồng thuỷ năm 1611, dân ấp Keo phải di cư đi nơi khác và chia làm hai làng. Một làng di chuyển đến phía đông nam hữu ngạn sông Hồng (nay là xã Xuân Hồng, Xuân Thuỷ – Nam Định). Một làng di chuyển đến tả ngạn sông Hồng (nay là xã Duy Nhất, Vũ Thư, Thái Bình). Cũng bắt đầu từ đó dân hai làng bắt đầu cuộc vận động xây dựng lại chùa Thần Quang.
Người đứng ra vận động xây dựng lại chùa Thần Quang, hay còn gọi là chùa Keo là một vị Quận công thời Lê – Trịnh tên là Hoàng Nhân Dũng. Vì lúc bấy giờ đất nước đang có cuộc nội chiến Trịnh – Nguyễn nên chúa Trịnh chỉ cấp cho 100 cây gỗ lim, còn lại tất cả vật liệu đều do nhân dân tự đóng góp mà nên. Qua 19 năm chuẩn bị với 28 tháng thi công, đến tháng 11 năm Nhâm Thân (1632) chùa Keo được tái tạo khánh thành.
Chùa được trùng tu nhiều lần, vào các năm 1689, 1707, 1941… Lần trùng tu năm
1941, có sự giúp đỡ của Trường Viễn Đông Bác Cổ Pháp.
Trải gần 400 năm tồn tại, nhiều lần tu bổ tôn tạo, chùa Keo vẫn giữ nguyên bản sắc kiến trúc độc đáo có từ thời Lê Trung Hưng.
Kiến trúc
Chùa Keo được xây dựng theo cấu trúc “Tiền Phật hậu Thần” tức là thờ Phật phía trước, thờ Thánh phía sau. Thánh được thờ ở đây là Thiền sư Dương Không Lộ.
Theo sử sách ghi lại, toàn bộ chùa Keo đƣợc xây dựng trên khu đất rộng 58.000m2 gồm 21 công trình với 157 gian. Hiện nay toàn bộ kiến trúc chùa chỉ còn 17 công trình với 128 gian phân bố theo kiểu “Nội công ngoại quốc” trên diện tích 2022m2. Các công trình kiến trúc chính còn lại và đang được bảo tồn có thể kể đến như: Tam quan, chùa Phật, điện Thánh, gác chuông, hành lang, vườn tháp…
Chùa Keo được xây dựng theo bố cục đăng đối theo một trục chính mà điểm đầu là cột cờ, điểm cuối là gác chuông. Từ cột cờ đi qua một sân nhỏ tới tam quan ngoại có ba gian hai chái hai bên. Từ tam quan ngoại mở ra hai lối đi vòng qua ao là tới tam quan nội cũng có ba gian không có tường bao quanh, chỉ có đôi cánh cửa chạm rồng được khắc công phu, tỉ mỉ.
Hai bên phải trái của chùa được bao bọc bởi hệ thống kiến trúc hành lang. Cụm chùa với ba nếp nhà xây theo kiểu chữ công (I). Tòa thứ nhất gọi là chùa Hộ, tòa ở giữa gọi là ống muống và tòa trong cùng là Phật điện. Phật điện là nơi thờ Phật. Đặc biệt ở đây có tượng Thích Ca nhập niết bàn, tượng Bồ tát Quan Âm Chuẩn Đề đặt giữa tượng Văn Thù Bồ Tát và Phổ Hiền Bồ Tát. Khu thờ Phật ước tính có gần 100 pho tượng lớn nhỏ khác nhau.
Ngăn cách giữa khu thờ Phật và khu thờ Thánh là một tòa Giá roi với năm gian nhà. Khu thờ Thánh cũng được xây dựng theo hình chữ công (I) và có diện tích lớn hơn khu thờ Phật. Cụm kiến trúc này cũng gồm ba tòa nhà lần lượt là: tòa Thiêu Hương, tòa Phụ Quốc và tòa Thượng điện.
Kiến trúc sau cùng của toàn bộ khu di tích là khu chùa gác chuông. Gác chuông được xem là biểu tượng của chùa Keo với chiều cao 11,04m, gồm 3 tầng mái có kết cấu bằng những con sơn chồng lên nhau. Tất cả các chi tiết trong gác chuông được làm bằng gỗ và liên kết với nhau bằng các mộng.
Khung gác chuông đƣợc làm từ những thân gỗ chắc chắn nhất, có thể nâng bổng 12 mái ngói với 12 loan đao uốn cong tạo cho phần mái gác chuông có vẻ đẹp thanh thoát, nhẹ nhàng. Ở tầng 1 gác chuông có treo một khánh đá cao 1,2m; tầng 2 có quả chuông đồng lớn có 1,3m và có đường kính 1m. Theo văn bia ghi lại, quả chuông này được đúc năm 1686, còn hai quả chuông nhỏ treo ở tầng ba và tầng thượng đều được đúc năm 1796. Ngày nay, để bảo tồn và giữ gìn những vật thể còn lại trong khu di tích, các du khách không được vào khu gác chuông mà chỉ có thể đứng ngoài tham quan.
Trải qua gần 500 năm tồn tại và qua nhiều lần tu bổ, chùa Keo vẫn giữ nguyên bản sắc kiến trúc độc đáo có từ thời Lê Trung Hưng thế kỉ 17. Gác chuông với bộ mái kết cấu gần 100 đàn đầu voi; bộ cánh cửa chạm rồng độc đáo; hàng trăm pho tượng lớn nhỏ, toàn bộ kiến trúc được làm bằng gỗ từ những vì kèo, chân cột… đều làm nên nét đặc sắc khác biệt với những ngôi chùa khác ở Việt Nam.
Di vật
Hương án
Hương án chùa Keo là đồ dùng thờ cúng, có chức năng đặt bát hương và bày đồ thờ. Hương án được chạm khắc công phu, tinh xảo, có kích thước lớn, được xem là có kích thước lớn nhất cho tới nay trong các hương án sơn son thếp vàng đang được lưu giữ tại các di tích thờ tự và di tích tôn giáo ở nước ta.
Hương án chùa Keo có dạng hình hộp chữ nhật được kết cấu 3 phần chính: mặt, thân và chân, được tạo tác từ chất liệu gỗ, sơn son, thếp vàng. Hiện vật có kích thước lớn: Dài 227,0 cm; rộng 156,0 cm; cao 153,0 cm; có hình dáng đặc biệt (chân quỳ dạ cá), được trang trí hoa văn dày đặc với các họa tiết “ lưỡng long chầu nguyệt”, “long ẩn vân’, “long giáng” cùng 550 cánh sen, 435 bông cúc, 24 hoa dây lá và linh thú, mây lửa, ngọc báu…; người xưa đã sử dụng kỹ thuật chạm bong, chạm kênh, chạm lộng, trổ thủng để tạo khối nổi, khối chìm,tạo ra tầng tầng, lớp lớp hoa văn, sau đó sơn son, thếp vàngđể tạo ra một Hương án sang trọng,đặt ở nơi thờ tự tôn nghiêm – đền thờ Thánh chùa Keo Thái Bình.
Hương án chùa Keo là hiện vật độc bản, có kích thước lớn và nặng lên dưới chân Hương án có gắn hệ thống bánh xe để khi cần có thể đẩy để di chuyển. Sự sáng tạo này vừa bảo vệ Hương án không chịu tác động xấu do quá trình khiêng vác gây ra vừa tránh được việc hơi nước ẩm từ nền đất ngấm lên. Có lẽ chính nhờ sự sáng tạo này mà trải qua thời gian mấy trăm năm (từ thế kỷ XVII đến nay) Hương án chùa Keo Thái Bình vẫn được bảo tồn nguyên vẹn.
Với các giá trị về lịch sử, khoa học và thẩm mỹ đó, ngày 25 tháng 12 năm 2021 Hương án chùa Keo Thái Bình cùng với 22 hiện vật thuộc các tỉnh khác đã được Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam ký Quyết định số 2189/QĐ-TTg công nhận là bảo vật quốc gia (Đợt 10); đây là hiện vật thứ hai của tỉnh Thái Bình được công nhận là bảo vật quốc gia.
Lễ hội
Hàng năm tại chùa Keo diễn ra hai kỳ hội: Hội xuân và hội thu. Hội xuân diễn ra vào ngày 4 tháng giêng âm lịch vối các trò thi bắt vịt, thi ném pháo, thi nấu cơm.
Hội Thu diễn ra vào tháng 9 âm lịch. Đó là ngày bách nhật của sư Không Lộ (13-9 âm tịch) thêm ngày 14 kỷ niệm ngày sinh và ngày 15 tháng 9 là ngày lễ tiết hàng tháng của đạo Phật, ơ hội này có tục làm bánh bìa để lễThánh bằng thứ bột gạo nêp trộn mật nấu cách thuỷ 2 đêm một ngày. Lễ hội chùa Keo là lễ hội lớn trong vùng:
Dù cho cha đánh mẹ treo
Em không bỏ hội chùa Keo hôm rằm.
Trong hội này, ngoài việc tế lễ, rước kiệu, hội còn thi bơi trải trên sông và các nghi thức bơi trải cạn chầu Thánh, múa ếch vồ… Tháng 9/2012, chùa được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.
Chú thích:
[1] Vũ Ngọc Khánh, Chùa cổ Việt Nam, Nxb Thanh Niên tr.449
Tài liệu tham khảo
- Vũ Ngọc Khánh, Chùa cổ Việt Nam, Nxb Thanh Niên tr.449
- Nguyễn Thị Hải Yến, Du lịch di tích kiến trúc nghệ thuật với sự phát triển của di lịch Thái Bình, Đại học Quốc gia Hà Nội.
- Hà Văn Tấn – Nguyễn Văn Kự – Phạm Ngọc Long, Chùa Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.
____________________________
Tiếng Anh (English)
Keo Pagoda, also known as Than Quang Pagoda, is located in Duy Nhat commune, Vu Thu district, Thai Binh province, Vietnam. Originally known as Nghiem Quang Pagoda since 1061 in Giao Thuy, its name was changed to Thần Quang Pagoda in 1167. Because Giao Thuy is called Keo in Nom, this temple is also called Keo Pagoda. This ancient temple existed for over 500 years before being destroyed by a flood in 1611. Afterwards, the local people rebuilt the temple starting from 1632 under the leadership of District Governor Hoàng Nhân Dũng.
Keo Pagoda has undergone several renovations and repairs, with the assistance of Vien Dong Bac Co School in 1941. The architecture of the pagoda follows the structure of “Front Buddha, Rear Saint”, with Buddha worshipped at the front and Zen Master Duong Khong Lo worshipped at the back. The entire pagoda is built on a 58,000m2 area and consists of 21 structures with 157 chambers. Currently, only 17 structures and 128 chambers are preserved.
The architecture of the pagoda is unique and diverse, with the main architectural complex including buildings such as the Buddha Hall, Holy Palace, Bell Tower, corridors, tower gardens, and many other structures. Particularly, the Bell Tower is considered the symbol of the pagoda with a roof structure of nearly 100 carved elephant heads. Moreover, the pagoda also houses many valuable relics such as the Incense Burner, considered a unique artifact and recognized as a national treasure.
Every year, Keo Pagoda hosts two festivals: the Spring Festival and the Autumn Festival, featuring various religious and cultural activities. Keo Pagoda has been classified as a Special National Monument since September 2012.
Tiếng Trung (Chinese)
石佛寺，又称神光寺，位于越南泰滨省武周区唯一乡。 最初于1061年在交水建立的严光寺，1167年更名为神光寺。由于交水在南文中被称为石灰，所以这座寺庙也被称为石灰寺。 这座古老的寺庙在1611年被洪水摧毁之前已经存在了500多年。 之后，当地人民从1632年开始在洪水中重建了寺庙，在洪水中是由县长黄人栋领导的。
石佛寺在1941年得到了协助，进行了几次翻新和修复。 寺庙的建筑遵循“前佛后圣”的结构，佛陀在前面，禅师杨无路在后面。整个寺庙建在58000平方米的区域上，包括21个建筑物和157个房间。目前，只有17个建筑物和128个房间得到保留。
寺庙的建筑独特而多样，主要建筑群包括诸如佛殿，圣殿，钟楼，走廊，塔楼花园等建筑物。特别是，钟楼被认为是寺庙的象征，拥有近100个雕刻的大象头的屋顶结构。此外，寺庙还收藏了许多珍贵的文物，如香炉，被认为是独特的文物，并被认定为国家宝藏。
每年，石佛寺举办两个节日：春节和秋节，涵盖各种宗教和文化活动。石佛寺自2012年9月以来被列为特殊的国家纪念碑。
