Đình, Chùa Nghĩa Chế (Tiên Lữ, Hưng Yên)

Kiến trúc

Chùa Nghĩa Chế được dựng năm Thành Thái Tân Sửu (1901), nằm ngay sau tòa hậu cung của đền, có bố cục kiểu chữ Nhị gồm 3 gian Tiền đường và 3 gian Tam bảo với lối kiến trúc đơn giản kiểu chồng rường đấu vuông, mái lợp ngói mũi hài truyền thống. Trước đây, chùa nằm ở vườn đào (phía Tây thôn, cách chùa hiện nay 300 mét), vào những nàm đầu thế kỷ XX, chùa được chuyển về vị trí hiện nay, do các nhà sư cùng dân làng đóng góp công của và tu tạo.

Quần thể di tích

Quần thể di tích đền, chùa Nghĩa Chế là một công trình kiến trúc nghệ thuật hoàn chính, giữ được vẻ cố kính trải qua biến động của thời cuộc và thời gian. Hiện còn lưu giữ nhiều hiện vặt quý như: các bức đại tự, câu đối, cuôh thư, 7 sắc phong… và một cuốn thần tích cùng nhiều hiện vật đồ đồng, gỗ, sứ…

Đình làng Nghĩa Chế thờ vua Ngô Quyền. Dân làng Nghĩa Chế coi Ngô Quyền cũng là Thành hoàng của làng nên có lúc có người gọi đền là đình. Đình được xây dựng từ nhiều thế kỷ trước và được phục chế vào năm 1928. Đình có 5 gian ngoài và một gian hậu cung thiết kế kiểu chữ Đinh, Trong đình có 2 hàng cột cái 12 cột và 2 hàng cột quân 12 cột cùng các vì kèo bằng gỗ lim để mộc, trạm trổ rất tinh xảo. Gian chính thờ Ngô Quyền cùng hai con trai Ngô Quyền là Ngô Xương Ngập và Ngô Xương Văn. Các hoành phi câu đối sơn son thếp vàng, trạm khắc rất cầu kỳ.Từ ngoài nhìn vào gian thờ là bức kính gương đề “Tam vô tư” nói rằng ba vị thờ ở đây rất vô tư trong sáng, cùng đó là bức đại tự “Tam hậu tại thiên” ý là ba vị có công giúp nước như trời đã định. Hai bên là hai bức đề “Chính thống” và “Thế Hùng” ý là cuộc kháng chiến chống quân Nam Hán ở thế kỷ thứ 10 của quân dân Triều Ngô là chính nghĩa và thế mạnh lực hùng. Đối diện với bức đại tự ở gian giữa là bức cuốn thư đề “Nam Đế sơn hà” tức là nước nam có vua nam, không phụ thuộc ngoại bang.

Trong gian hậu cung còn có ba cỗ baì vị viết chữ nho vuông nói lên công đức của Ngô Quyền và hai con trai Ngô Quyền. Đền Nghĩa Chế hiện còn lưu giữ được 6 sắc phong, 1 của thời Hậu Lê và 5 thời Nguyễn, trong bản dịch của Bảo tàng tỉnh Hưng Tên có đoạn ghi rõ trong một sắc phong thời Nguyễn như sau:

Nghĩa Chế xã, Tiên Lữ huyện, Hưng Yên tỉnh thờ tam vị đại vương, phụng sự Tiền Ngô Vương, Hậu Ngô Vương, Thiên Sách Vương, hàng năm mở hội vào dịp rằm tháng hai và lấy đó làm niềm vui của dân làng.

Cách đền khoảng 50 mét có phủ thờ vợ Ngô Quyền, bà chính phi Dương Thị Ngọc.

Lễ hội tưởng niệm Ngô Quyền do UBND xã Dị Chế làm chủ lễ với sự tham gia dâng hương của ngành văn hóa và lãnh đạo cấp trên cùng khách thập phương, các hoạt động rước, tế lễ cùng nhiều trò chơi dân gian được tổ chức từ 14 đến 16 tháng hai âm lịch hàng năm.

Dấu ấn lịch sử

Theo sử sách: Vào thế kỷ thứ 10 Ngô Quyền đã lấy xứ Kê Lạc (nay vùng đất làng Nghĩa Chế) làm nơi luyện tập binh sĩ và đẽo cọc gỗ, chuẩn bị lương thảo cho thủy chiến Bạch Đằng năm 938, khu vực huyện Tiên Lữ cũng diễn ra các trận đánh với quân Nam Hán. Tưởng nhớ công đức của Ngô Quyền, nhân dân đã lập đình thờ từ rất xa xưa. Đình, chùa Nghĩa Chế còn là trụ sờ của các cơ quan đầu não của huyện, tỉnh trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

Cụm đình, chùa Nghĩa Chế được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng và công nhận là di tích lịch sử và kiến trúc cấp quốc gia ngày 5-2-1994.

Tham khảo

“Phật giáo Hưng Yên xưa và nay”, tác giả Nguyễn Đại Đồng, Nxb Văn học, 2012, tr. 219-220.
https://www.facebook.com/groups/DinhlangVN/posts/828857643943031/