Tên gọi và vị trí địa lý
Chùa Quán Tình, còn gọi là “Thái Linh Quán tự” hay “Thái Linh quán,” là một ngôi chùa nằm tại phường Giang Biên, quận Long Biên, Hà Nội. Với vị trí đặc biệt ở khu vực ngoại thành Hà Nội, ngôi chùa mang đến không gian thanh tịnh, thu hút nhiều du khách và phật tử đến tham quan, chiêm bái. Nơi đây không chỉ có ý nghĩa về mặt tâm linh mà còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa, lịch sử.
Lịch sử và nhân vật
Vào cuối thời Lê Trung hưng và đầu thời Nguyễn, Quán Tình (còn gọi là Kẻ Tạnh) là một xã thuộc tổng Đặng Xá, huyện Gia Lâm, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc, sau được đổi thành trấn Bắc Ninh và cuối cùng là tỉnh Bắc Ninh vào thời Minh Mạng. Trong kháng chiến chống Pháp, Quán Tình thuộc xã Trường Chinh, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh, và sau cải cách ruộng đất được đổi tên thành xã Giang Biên. Đến năm 1961, xã Giang Biên và các xã khác của huyện Gia Lâm được sáp nhập vào Hà Nội. Từ năm 2004, Giang Biên trở thành phường thuộc quận Long Biên.
Tên Kẻ Tạnh gắn với câu chuyện về công chúa Ngọc Hân. Khi công chúa trú mưa tại quán đầu làng, trời bỗng quang đãng, do đó công chúa đặt tên làng là “Kẻ Tạnh” với nghĩa trời trong, đất tạnh, thể hiện tình cảm của bà dành cho dân nơi đây. Xưa kia, làng Quán Tình nằm trong đê, chia thành hai xóm trên và xóm dưới, sau này được đổi tên thành Đồng Tâm và Đồng Thanh, ngoài ra còn có xóm Hòa Bình nằm ngoài đê.
Làng Quán Tình nằm bên sông Đuống, với bãi bồi màu mỡ thuận lợi cho việc trồng trọt và chăn nuôi. Người dân chủ yếu canh tác dâu, nuôi tằm và buôn bán tre, gỗ theo dòng sông đến các tỉnh phía Bắc. Cư dân nơi đây nổi tiếng với tính cách cứng cỏi, từng có nhiều người theo nghiệp võ. Cuối thế kỷ XVIII, làng có Vũ Văn Khuê, một võ quan cao cấp, đã chiêu binh chống quân Tây Sơn, nhưng sau đó bị bắt và tử nạn. Con ông, Vũ Tuân và Vũ Hoan, theo vua Chiêu Thống lưu vong và mất nơi đất khách.
Trong làng còn thờ Hoài Đạo cư sĩ, một Nho sĩ và kiếm sĩ nổi danh, từng lập chiến công chống giặc cướp và liên kết với Đoàn Thượng chống lại nhà Trần khi Trần Thủ Độ soán ngôi. Với uy danh lẫy lừng, ông tự xưng là Đại Thắng Vương và được nhà Trần phong hiệu Hoài Đạo Hiếu Vũ vương, gả công chúa Ngoạn Thiền làm phu nhân. Sau khi qua đời, ông được thờ phụng và trở thành Phúc thần tại nhiều làng ven sông Đuống, với ngày lễ trọng vào mồng Một tháng Ba, ngày mất của ông.
Làng Quán Tình đã có Đạo quán từ rất lâu, gọi là Thái Linh quán, sau được chuyển hóa thành chùa – Thái Linh Quán tự. Theo tấm bia năm 1655, đây là danh lam cổ tích, từng được dựng gần bờ sông nhưng bị lũ cuốn trôi, sau đó được xây dựng lại nhờ sự cúng tiến từ Chánh Vương phủ nội cung tần. Chùa Quán Tình vẫn là điểm di tích quan trọng, gắn liền với quá trình phát triển và bảo tồn văn hóa, lịch sử lâu đời của phường Giang Biên, quận Long Biên ngày nay.
Kiến trúc cảnh quan
Chùa được xây dựng theo hướng Đông Nam, bao gồm nhiều hạng mục chính như: cổng, sân, tiền đường, thượng điện, điện Mẫu, nhà tăng, nhà bia, tháp mộ và khu vườn.
Cổng chùa được làm bằng gạch với ba lối vào có mái che, trên cổng ghi dòng chữ “Thái Linh Quán tự.” Phía trong cổng là sân lát gạch Giếng Đáy đỏ kích thước 30x30cm. Sát hiên tiền đường đặt lư hương đá và hai tượng sư tử đá. Sân chùa rộng, phía trước là một ao lớn, xung quanh trồng nhiều cây lưu niên tạo bóng mát.
Tiền đường gồm 5 gian hai dĩ, kết cấu chồng diêm hai tầng tám mái, lợp ngói ta. Mặt trước có hiên rộng 1,6m với 9 hàng cột đá hình trụ tròn, khắc chữ Hán và trang trí hình rồng, sư tử. Cửa tiền đường là kiểu “thượng song hạ bản” với hoa văn hoa sen, chữ Phúc, và các họa tiết cuốn thư. Nền tiền đường cao hơn sân với 9 bậc đá. Hành lang xung quanh xây tường lửng, chân cột được khắc hoa sen cách điệu, kết nối bằng vì kèo kiểu giá chiêng chồng rường. Phía trước có cột đồng trụ chạm hình phượng chụm đầu, trang trí tứ linh và câu đối chữ Hán. Tiền đường là nơi thờ tượng Đức Ông, Thánh Tăng, Hộ pháp và các đồ thờ khác.
Thượng điện gồm 1 gian hai dĩ, nối liền tiền đường, với phần trong cùng kiểu bát giác. Tại đây đặt 5 lớp tượng: Tam thế Phật, Di Đà Tam tôn, Hoa Nghiêm Tam Thánh, Quan Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn và Phật A Di Đà. Bên ngoài treo cửa võng, trang trí bánh xe pháp luân, hoa cúc và câu đối. Phía ngoài cùng là tòa cửu long và tượng Thích Ca sơ sinh.
Điện Mẫu, nằm bên cạnh chùa chính, mới được tu bổ. Chính giữa điện thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo và Tam Tòa Thánh Mẫu, thể hiện tín ngưỡng dân gian tôn thờ các anh hùng văn hóa.
Nhà Tăng nằm phía sau bên trái Tam bảo, xây dựng vào năm 2005 gồm 5 gian. Nhà bia dựng trong thời kỳ hòa bình để thờ Phật tạm thời, sau chuyển thành nhà bia. Khu vườn tháp mộ nằm phía sau điện Mẫu, tạo nên không gian thanh tịnh cho chùa.
Hiện vật
Bên cạnh giá trị về kiến trúc và nghệ thuật, chùa Quán Tình còn bảo tồn nhiều di vật quý như hệ thống văn bia, chuông đồng mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX cùng một số đồ thờ tự khác. Những di vật này có giá trị to lớn về mặt lịch sử, văn hóa, và khoa học, đồng thời là phần quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa của Việt Nam. Chúng không chỉ hỗ trợ các nhà nghiên cứu tìm hiểu về quá trình phát triển của cư dân làng xã mà còn góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa dân tộc.
Các hoạt động văn hóa và lễ hội tại chùa Quán Tình không chỉ duy trì bản sắc dân tộc mà còn phát huy giá trị di tích và lan tỏa đạo pháp đến cộng đồng. Ngoài việc tu tập, hàng năm chùa tổ chức nhiều lễ quan trọng như lễ Thượng nguyên, lễ Phật đản, lễ Vu Lan, cùng các lễ vía của Phật và Bồ Tát. Vào các ngày rằm và mùng một, chùa cũng thường xuyên tổ chức lễ cúng, phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của người dân. Chùa Quán Tình là một di sản kiến trúc – nghệ thuật quan trọng của địa phương và quận Long Biên, với tiềm năng đóng góp lớn vào đời sống văn hóa và phát triển kinh tế – xã hội địa phương.
Tham khảo
- “Cụm di tích đình – chùa Quán Tình”, Cổng thông tin điện tử phường Giang Biên, ngày 27/05/2015. https://giangbien.longbien.hanoi.gov.vn/cum-di-tich-dinh-chua-quan-tinh