Tên gọi và vị trí địa lý
Đền Núi Sưa có tên chữ là 篩 山 祠 Sư Sơn Từ, tọa lạc trên đỉnh Núi Sưa, nằm ở Thập Tam Trại, khu vực phía Tây của kinh thành Thăng Long xưa. Ngày nay, đền nằm trong công viên Bách Thảo, phường Ngọc Hà, quận Ba Đình, Hà Nội.
Lịch sử và nhân vật
Đền thờ Huyền Thiên Hắc Đế, người đã có công lớn trong việc giúp vua Lý Thánh Tông đánh bại quân Chiêm Thành. Ngài không chỉ có đóng góp quan trọng trong công cuộc bảo vệ biên cương đất nước mà còn trở thành biểu tượng cho tinh thần kiên cường chống lại giặc ngoại xâm, giữ vững nền độc lập và tự chủ của dân tộc.
Đền được xây dựng vào thế kỷ XIX, gắn liền với truyền thuyết về một nhà hào trưởng tên Lý Phục sống tại núi Sưa, thuộc vùng đất Thăng Long xưa. Vợ chồng ông Lý, dù giàu có và nhân đức, nhưng mãi chưa có con. Sau khi cầu nguyện tại chùa Một Cột, họ mơ thấy một vị quan nhân tóc bạc bế một đứa bé trai, nói rằng đứa trẻ này là con thứ ba của Ngọc Hoàng, bị giáng sinh xuống trần do phạm tội làm vỡ chén ngọc trên thiên đình. Vị quan nhân cho rằng gia đình ông có phúc đức, nên đầu thai vào làm con của họ. Ba ngày sau, bà Hoàng Thị Đức mang thai, và đứa bé sau này được đặt tên là Hắc Công. Hắc Công lớn lên, nhưng không may mất khi lên tám tuổi do một tai nạn. Dân làng lập miếu thờ cậu trên núi Sưa, nơi người dân thường đến cầu nguyện và tin rằng những điều họ cầu xin sẽ được ứng nghiệm. Khi vua Lý Thánh Tông đang dẹp giặc Chiêm Thành, ông mơ thấy cậu bé Hắc Công xin giúp vua cứu nước. Trong trận chiến, một đám mây đen bao phủ bầu trời, giúp quân Đại Việt giành chiến thắng. Tin rằng giấc mộng ứng nghiệm, vua Lý Thánh Tông đã cho xây lại miếu thờ trên núi Sưa, phong thần Hắc Công là Huyền Thiên Hắc Đế, Thượng Đẳng Phúc Thần và cho phép thờ phụng ông ở nhiều nơi trong vùng.
Kiến trúc và cảnh quan
Đền quay hướng đông, mặt chính hướng ra hồ Bách Thảo, kiến trúc đền Núi Sưa được chia thành hai khu vực chính:
- Tòa Tiền tế: Tòa Tiền tế gồm ba gian, được thiết kế với kiểu tường hồi bít đốc và mái ngói mũi hài. Kiểu dáng này mang lại vẻ tinh tế, tạo nên một không gian trang nghiêm và thanh lịch.
- Tòa Hậu cung: Tòa Hậu cung cũng có ba gian và được nối liền với gian giữa của tòa Tiền tế, tạo thành hình chữ Đinh.
Hiện vật
- Hoành phi “Sư sơn lăng miếu”
- 4 bia đá: có niên đại Thành Thái thứ 4 (1894), Thành Thái thứ 6 (1896), Minh Mệnh (1829 – 1841), Bảo Đại thứ 6 (1933)
- Long ngai, bài vị và mũ áo của Huyền Thiên Hắc Đế
Sự kiện và lễ hội
Lễ hội Núi Sưa là một sự kiện văn hóa quan trọng của ba làng cổ Ngọc Hà, Hữu Tiệp và Xuân Biểu, những nơi thờ Đức Huyền Thiên Hắc Đế. Lễ hội được tổ chức hàng năm vào ngày 19 tháng Giêng âm lịch, trùng với ngày sinh của Thần, nhằm tỏ lòng thành kính và tưởng nhớ công lao của Ngài đối với nhân dân và đất nước.
Bắt đầu từ sáng sớm các nghi thức tế lễ trang trọng được thực hiện bởi các cụ cao niên trong làng. Trong trang phục tế lễ nghiêm trang, các cụ đứng trước sân đền và tuyên đọc văn tế báo cáo với thần về những thành tựu mà dân làng đã đạt được trong năm qua. Những lời cầu xin thần linh ban phước, bảo vệ bình an, mưa thuận gió hòa, và giúp dân làng làm ăn phát đạt, được các cụ chân thành dâng lên. Lễ tế không chỉ thể hiện lòng thành kính, mà còn là dịp để cộng đồng bày tỏ sự biết ơn đối với Đức Huyền Thiên Hắc Đế đã bảo vệ và mang lại thịnh vượng cho dân làng.
Sau phần lễ tế trang nghiêm, không khí lễ hội càng thêm phần nhộn nhịp với màn rước kiệu đặc sắc. Những chàng trai khỏe mạnh, lực lưỡng khiêng kiệu trên vai, các thiếu nữ mặc trang phục truyền thống, tay cầm cờ và hoa, múa lướt nhẹ dẫn đầu đoàn. Đoàn người diễu hành qua các con phố, những cụ bô lão theo sau, khuôn mặt phấn chấn và sự tự hào như một cách báo công với thần về những thành quả mà dân làng đã đạt được trong năm qua. Lễ rước kiệu không chỉ là nghi thức tôn vinh thần linh, mà còn là biểu tượng của sự gắn kết và đoàn kết trong cộng đồng, nơi mỗi người đều góp sức chung tay xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn.
Ngoài ra, các hoạt động giải trí và trò chơi dân gian cũng vô cùng hấp dẫn, thu hút đông đảo người dân tham gia. Các tiết mục văn nghệ truyền thống như hát chèo, đấu võ, chọi gà và đánh cờ người mang đến không khí vui vẻ, phấn khởi cho lễ hội. Những trò chơi này không chỉ là hình thức giải trí, mà còn là dịp để mọi người thể hiện tài năng, sức mạnh và sự khéo léo trong các môn nghệ thuật và thể thao dân gian.
Lễ hội Núi Sưa là một trong những lễ hội đặc sắc, mang đậm bản sắc văn hóa của ba làng Ngọc Hà, Hữu Tiệp và Xuân Biểu. Đây là dịp để người dân tưởng nhớ và bày tỏ lòng biết ơn đối với Đức Huyền Thiên Hắc Đế, đồng thời là cơ hội để gắn kết cộng đồng, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Lễ hội không chỉ là một ngày hội vui chơi, mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của các thế hệ người dân nơi đây.
Xếp hạng
Đền Núi Sưa đã được UBND TP Hà Nội xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc – nghệ thuật 7/11/2015.
Tài liệu tham khảo
- “Đền Núi Sưa”, Cổng thông tin du lịch quận Ba Đình.
- Ánh Tuyết, “Di tích lịch sử văn hóa Đền Núi Sưa”, Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội, ngày 08/05/2024.
- Khánh Vy, “Linh thiêng lễ hội Núi Sưa”, báo Tuổi trẻ thủ đô, ngày 01/02/2024.
