Tên gọi và vị trí địa lý
Đền Sông tọa lạc tại thôn Đại Thần, xã Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, từ lâu đã trở thành một địa điểm tín ngưỡng quan trọng của người dân trong khu vực. Đền này được xây dựng để thờ cúng các vị thần bảo vệ ngư dân, đặc biệt là ba vạn chài nổi tiếng: Vạn Thượng (nay thuộc thị trấn Phùng), Vạn Giữa (nay thuộc thôn Đại Thần) và Vạn Hạ (nay thuộc xã Dương Liễu).
Lịch sử và nhân vật
Theo truyền thuyết, Đền Sông là nơi thờ ba vị thần linh thiêng: Lạc Long Vương Thượng Đẳng Thần, Hà Bá Thủy Quan Đại Vương và Ngư Phụ Tiên Sư. Lạc Long Vương, thủy tổ của người Việt cổ, là một trong những vị thần quan trọng trong tín ngưỡng của dân tộc. Cũng giống như tại Đình Thọ Vực, Đền Sông tôn thờ Lạc Long Vương như một biểu tượng của sức mạnh và sự bảo vệ của tổ tiên đối với dân tộc. Hà Bá Thủy Quan Đại Vương là vị thần cai quản các dòng sông và cửa biển, gắn liền với đời sống của những ngư dân sông nước. Người dân tin rằng ông có quyền lực tối cao đối với các vùng nước, bảo vệ họ khỏi thiên tai và sóng gió, đồng thời giúp đỡ ngư dân trong những chuyến ra khơi. Ngư Phụ Tiên Sư, được xem là tổ nghề của những người làm nghề chài lưới, là thần bảo trợ cho những cư dân sống nhờ vào nghề đánh bắt thủy sản. Đền Sông không chỉ là nơi thờ cúng các vị thần này mà còn là biểu tượng của sự gắn kết chặt chẽ giữa người dân và thiên nhiên, đặc biệt là với sông nước, nơi đã nuôi dưỡng và bảo vệ họ qua bao thế hệ.
Đền Sông không chỉ là một di tích lịch sử mà còn gắn liền với những sự kiện quan trọng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Trong thời kỳ này, đền trở thành điểm tụ họp và liên lạc bí mật của các cơ sở cách mạng, nhờ vào vị trí kín đáo và an toàn. Một sự kiện đặc biệt diễn ra vào ngày 19/5/1947, khi Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ nhất được tổ chức tại đây. Đại hội đã đánh giá tình hình kháng chiến và đề ra những quyết sách quan trọng, định hướng cho cuộc đấu tranh tiếp tục tiến tới thắng lợi. Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, Đền Sông vẫn tiếp tục giữ vai trò đặc biệt, là nơi sơ tán vũ khí của Tổng cục Kỹ thuật – Bộ Quốc phòng. Với những sự kiện lịch sử quan trọng này, Đền Sông không chỉ là một di tích văn hóa, mà còn là một chứng nhân sống động của phong trào cách mạng, khắc ghi dấu ấn những năm tháng đấu tranh kiên cường vì độc lập và tự do của dân tộc.
Kiến trúc và cảnh quan
Đền Sông tọa lạc bên tả ngạn Sông Đáy, trên một khu đất rộng 4.000m², bao quanh bởi nhiều cây cổ thụ tạo nên một không gian yên bình, thoáng đãng và mát mẻ, thu hút du khách đến tham quan và thưởng thức cảnh sắc thiên nhiên. Tuy nhiên, do sự biến động của lịch sử và tác động của thời gian, ngôi đền đã trải qua nhiều lần thay đổi và không còn giữ nguyên được hình dáng ban đầu. Kiến trúc hiện tại của đền là kết quả của lần trùng tu vào năm 1954. Trong suốt hơn 50 năm qua, người dân địa phương đã thực hiện một vài lần tu sửa nhỏ, và hiện tại, đền có quy mô kiến trúc khá khiêm tốn, ẩn mình dưới bóng cây cổ thụ.
Đền Sông bao gồm một số công trình kiến trúc tiêu biểu, bắt đầu từ cổng Tam quan Đền. Cổng được xây theo kiểu ba vòm cửa, với cửa chính giữa cao rộng. Phía trên cửa chính có một bức cuốn thư đắp bằng vữa, và xung quanh là bốn chim Phượng đắp nổi, tạo thành hình quả dành. Các trụ của cổng được chạm khắc tỉ mỉ với hình Hổ phù nổi bật, và các góc trụ được trang trí với tứ linh: Long, Ly, Quy, Phượng. Thân trụ có đôi câu đối chữ Hán, tạo nên một không gian trang nghiêm và cổ kính.
Liền kề với Tam quan là nhà ống muống, một ngôi nhà ba gian dài chạy dọc, xây theo kiểu đầu hồi bít đốc. Phần vì kèo được làm theo kiểu quá giang, tạo nên một nét đơn giản nhưng vững chắc cho ngôi nhà.
Tiếp theo là Nhà Tiền tế, được xây dựng theo kiểu nhà đầu hồi bít đốc với ba gian. Tường hồi được trang trí bằng những hình vân mây xoắn, trong khi phần bình phong và trụ biểu được chạm khắc hình nghê đắp bằng vữa. Trên nóc của nhà Tiền tế, có hình đầu rồng và hình lá được đắp nổi. Mái của nhà Tiền tế có phần mái sau ngắn, và bộ vì kèo được làm theo kiểu chồng rường kẻ chuyền. Các chi tiết chạm khắc trong ngôi nhà chủ yếu xoay quanh các đề tài hoa lá, văn hình học, với những hình vẽ tinh xảo như lưỡng long chầu nguyệt, cuốn thư, voi chiến, hộ pháp, đại tự, hoành phi…
Cuối cùng là Hậu cung, nối liền với gian giữa của Nhà Tiền tế. Hậu cung bao gồm bốn gian, trong đó hai gian trong cùng được ngăn riêng tạo thành cung cấm. Kiến trúc của Hậu cung được trang trí bằng các hình rồng mây, hổ phù, rồng uốn khúc và ngựa thờ. Trong không gian của Hậu cung, các nhang án thờ được bày trí cùng với các đồ tế khí. Cung cấm chứa đựng long ngai bài vị và các đồ tế khí khác. Trước đây, Đền Sông còn có nhà Đại bái, nhưng vì bị dột nát, công trình này đã được hạ giải vào năm 1958. Đền Sông, với kiến trúc đặc sắc và phong phú, là một minh chứng sống động cho lịch sử, tín ngưỡng và văn hóa của người dân nơi đây.
Hiện vật
- 15 đạo sắc phong: Sắc phong có niên đại sớm nhất vào năm Cảnh hưng thứ 44 (1783), 3 sắc phong thời Tây Sơn: Quang Trung năm thứ năm (1792), Cảnh Thịnh năm thứ nhất 1793) và Bảo Hưng năm thứ hai (1802)
- 7 đôi câu đối, 1 bức hoành phi, 3 bộ kiệu có niên đại khoảng cuối thời Lê trung hưng.
Sự kiện và lễ hội
Hàng năm, vào mùng 6 tháng Giêng, làng Đại Thần tổ chức lễ hội truyền thống tại Đền Sông. Đây là dịp để người dân tỏ lòng thành kính đối với các vị thủy thần, đặc biệt là Thành hoàng làng, thông qua những lễ vật cúng tế. Mọi người cầu nguyện cho các vị thần linh thiêng ban phước, phù hộ cho ngư dân có một mùa màng bội thu, cuộc sống an bình và no đủ. Đồng thời, lễ hội cũng mang ý nghĩa cầu chúc cho sự thịnh vượng, sự an yên của con nước, giúp dân làng có được sự phát triển và ấm no trong suốt cả năm.
Xếp hạng
Đền Sông được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận Di tích lịch sử cách mạng cấp quốc gia ngày 28/9/1990.
Tài liệu tham khảo
- Đền Sông (Đan Phượng), Di tích lịch sử – văn hóa Hà Nội.
- Di tích lịch sử Cách mạng Đền Sông – Xã Đồng Tháp Nơi giao thoa của giá trị văn hóa và lịch sử cách mạng, Trang thông tin điện tử xã Đồng Tháp – huyện Đan Phượng.
