Tên gọi và vị trí địa lý
Đền Tam Thánh và Chùa Yên Lữ là một quần thể di tích lịch sử – văn hóa có giá trị đặc biệt, tọa lạc tại Thôn Phú Thượng, xã Khánh An, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình.
Lịch sử và nhân vật
Đền Tam Thánh và Chùa Yên Lữ được xây dựng vào thời kỳ đầu thế kỷ XI, gắn liền với các sự kiện quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Vào cuối thế kỷ X, trong bối cảnh đất nước chìm trong loạn lạc sau sự qua đời của Ngô Quyền, Đinh Bộ Lĩnh đã lãnh đạo lực lượng nghĩa binh dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước và thành lập nhà nước Đại Cồ Việt. Những nhân vật gắn liền với di tích này gồm Đức Đinh Điền, một trong những tướng lĩnh xuất sắc của Đinh Bộ Lĩnh; Kiều Mộc Thiền Sư Lương Tuấn, người hỗ trợ xây dựng lực lượng nghĩa binh và tổ chức các hoạt động quân sự; cùng Thượng Trân Công Chúa, người có công trong việc truyền bá đạo Phật. Đền và chùa được xây dựng trên khu vực từng là đại bản doanh của nghĩa quân Đinh Điền và Kiều Mộc. Công trình khởi công vào năm Kỷ Mùi (1019) và hoàn thành vào năm Tân Dậu (1021). Đây cũng là nơi ghi dấu các sự kiện trọng đại trong lịch sử quân sự, tôn giáo và chính trị của Đại Việt.
Kiến trúc cảnh quan
Quần thể Đền Tam Thánh và Chùa Yên Lữ mang đậm nét kiến trúc truyền thống của Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử. Đền Tam Thánh thờ Đức Đinh Điền, Kiều Mộc Thiền Sư và Thượng Trân Công Chúa. Công trình được xây dựng và trùng tu qua nhiều triều đại, đặc biệt là thời Hậu Lê (1578), khi các bậc tiền nhân đã nâng cấp và mở rộng quy mô theo phong cách kiến trúc đương thời. Đền được trang trí với các chi tiết chạm khắc tinh xảo, bao gồm hình ảnh rồng, long ngai, bài vị, và các mảng hoa văn cổ kính. Chùa Yên Lữ, nằm phía Đông của đền, được xây dựng theo hình chữ nhật đứng, với cửa Tam quan hai tầng mái đao, mang đặc trưng kiến trúc Phật giáo truyền thống. Bên trong chùa còn lưu giữ nhiều mảng chạm khắc từ thời nhà Mạc, với các họa tiết trang trí rồng cuốn, lá dắt thể hiện nghệ thuật điêu khắc cổ.
Hiện vật
Di tích Đền Tam Thánh và Chùa Yên Lữ hiện vẫn bảo tồn được nhiều hiện vật có giá trị lịch sử và văn hóa cao. Trong đó, đáng chú ý là 19 đạo sắc phong của các triều đại từ Lê Cảnh Hưng (1838) đến Khải Định (1917), cùng với các vật phẩm chạm khắc tinh xảo như cột, xà, bẩy, long sàng. Những hiện vật này không chỉ phản ánh trình độ thủ công mỹ nghệ thời kỳ phong kiến mà còn là tư liệu quý giá phục vụ nghiên cứu lịch sử và văn hóa.
Xếp hạng
Với giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh đặc biệt, quần thể Đền Tam Thánh và Chùa Yên Lữ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa cấp Quốc gia vào năm 1997.
