Tên gọi và vị trí địa lý
Đình miếu Hậu Trung và miếu Hậu Thượng nằm tại xã Hồng Bạch, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình, cách nhau khoảng 1km. Hai công trình này là những điểm kiến trúc đặc biệt, gắn với sử thi của Đất nước và thờ Lý Bí, người đã có công lớn trong việc đánh đuổi quân giặc Lương và lập nước Vạn Xuân.
Lịch sử và nhân vật
Theo sử sách ghi chép lại, mùa xuân năm Giáp Tý (544), sau khi đánh bại hoàn toàn quân Lương, Lý Bí lên ngôi vua, đặt niên hiệu là Thiên Đức, lập trăm quan, đặt tên nước là Vạn Xuân. Ông cho đóng đô thành Ô Diên (nay là xã Hạ Mỗ, Đan Phượng, Hà Nội), xây dựng điện Vạn Thọ làm trung tâm triều hội và thành lập hai ban văn và võ. Ông còn tấn phong Đỗ thị phu nhân làm Hoàng hậu và phụng dưỡng Quốc trượng Đỗ Công Cần tại đất Tây Để (làng Hữu Lộc, xã Xuân Hòa, huyện Vũ Thư ngày nay). Đồng thời, ông cũng sử dụng đất Thần Hậu (thôn Hậu Trung, xã Bạch Đằng, huyện Đông Hưng ngày nay) làm Thái ấp cho Hoàng hậu Đỗ thị.
Sau khi xây dựng xong đồn lũy và hành cung tại hương Màn Để, đất nước tạm yên hàn, Lý Bí nhường quyền chỉ huy đồn lũy ở hương Màn Để cho Đỗ phu nhân rồi dẫn đại quân lên đường tiếp tục chiêu binh, mộ tướng, mở rộng căn cứ chống giặc phương Bắc lâu dài.
Mùa xuân năm Nhâm Tý (542), Lý Bí ra lệnh cho quân sĩ hội quân tại hương Màn Để (xã Hiệp Hòa, xã Xuân Hòa, huyện Vũ Thư ngày nay) và thực ấp Thần Hậu (xã Bạch Đằng, huyện Đông Hưng ngày nay), trước khi tiến đánh Châu Thanh. Quân đội thủy bộ dưới chỉ huy của Lý Bí được miêu tả như “cờ xí rợp trời, binh khí chói lòa, chiêng trống lay động chín tầng mây, ngựa thuyền trùng trùng, điệp điệp.” Sau khi dẹp xong quân Lương tại Châu Thanh, Lý Bí tiến quân đến thủ đô Giao Châu (thành Luy Lâu, Bắc Ninh ngày nay), nơi chỉ với một trận đánh, tướng Lương Lâm Vũ Hầu đã phải tháo chạy về phương Bắc.
Dưới thời Lý Nam Đế, để đối phó với âm mưu xâm lược từ phương Bắc, ông đã xây dựng nhiều căn cứ quân sự trên toàn lãnh thổ, như đồn lũy tại Cổ Trai (xã Hồng Minh, huyện Hưng Hà), và hậu cứ tại Tây Để (làng Hữu Lộc, xã Xuân Hòa ngày nay) để phụng dưỡng Quốc trượng Đỗ Công Cần. Ông cũng sử dụng đất Thần Hậu (thôn Hậu Thượng, xã Bạch Đằng, huyện Đông Hưng ngày nay) để làm Thái ấp cho Hoàng hậu Đỗ thị. Lý Nam Đế cũng tặng quà và miễn thuế cho nhân dân tại hương Màn Để và Thần Hậu, và cuối cùng, ông qua đời vào ngày 20 tháng 3 năm Mậu Thìn (548) tại động Khuất Lão (thuộc tỉnh Phú Thọ ngày nay) sau nhiều ngày cầm cự chống lại quân Lương. Các dân làng như Cổ Trai (Hồng Minh, Hưng Hà), Sòi, Bản, Hương, Hậu Lộc, Cự Lâm (xã Xuân Hòa), An Để (xã Hiệp Hòa), Thượng Hộ (xã Hồng Lý, huyện Vũ Thư), Kim Bôi (xã Hoa Lư), An Lễ, Thọ Vực (xã Hoa Nam), Thần Hậu (xã Bạch Đằng, huyện Đông Hưng) thống nhất xây dựng các miếu đền thờ vua Lý.
Kiến trúc cảnh quan
Đình và hai miếu Hậu Trung được xây dựng theo kiến trúc tổng thể hình chữ “Đinh”, bao gồm 5 gian với tường xây bằng gạch và mái lợp ngói mũi, tạo nên một vẻ đẹp rêu phong cổ kính qua hàng trăm năm. Phía trước là nhà tiền tế (hay còn gọi là nhà Bái đường) với 5 gian, được kết cấu bằng 24 cột gỗ lim, chia đều thành 4 hàng, mỗi hàng có 6 cột, tạo nên một thế vững chãi cho toàn bộ công trình. Mái nhà tiền tế được dàn bằng gỗ, mang đến sự bền vững và thanh thoát cho công trình.
Phía trong là hậu cung gồm 3 cung, với cung cấm nằm ở vị trí trong cùng. Trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, hậu cung đã bị hư hỏng nặng. Tuy nhiên, với tấm lòng thành kính, cán bộ và nhân dân địa phương đã có kế hoạch trùng tu, phát tâm công đức, đóng góp khôi phục lại và hiện nay hậu cung đã được bê tông hóa, bảo đảm sự bền vững và lưu giữ giá trị lịch sử của công trình.
Một điểm nổi bật chung của cả ba công trình kiến trúc này là phần mái và các bộ phận làm bằng gỗ còn lưu giữ nhiều thông tin bằng chữ Hán và được chạm khắc nổi hình nhiều linh vật cùng hoa văn tinh xảo. Tại miếu thôn Hậu Trung, phía trên cửa có hai chữ Hán với ý nghĩa là “Linh miếu”; hai bên trước miếu có hai bia đá, một bia ghi bằng chữ Hán và một bia ghi bằng chữ Quốc ngữ, cung cấp những thông tin về khu di tích. Theo nội dung ghi trên bia đá, đình Hậu Trung được khởi công xây dựng lại vào tháng 4 năm 1933 và hoàn thành vào mùa xuân Bính Tuất 1934. Cùng với hai bia đá còn có tượng đắp hai ông lục sĩ, đó là quan văn và quan võ, hai ban được Lý Bí thiết lập khi xưng Đế.
Những nét kiến trúc và lịch sử phong phú của đình và miếu Hậu Trung không chỉ làm nên giá trị văn hóa đặc biệt mà còn góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát huy truyền thống lịch sử, văn hóa của địa phương.
Hiện vật
Đình và miếu Hậu Trung là nơi thờ các vị thần, Đức Tiền Lý Nam Đế và Linh Nhâm Hoàng Thái Hậu. Đình còn lưu giữ 12 sắc phong, trong khi miếu Hậu Thượng còn lưu giữ nhiều sắc phong theo thứ tự: Hồng Triệu Nam Bang Kinh Dương Vương Thiên Tử – Lý Nam Đế Thánh Tổ Nhân Hoàng Đế – Nam Hải Đại Vương – Tiền Lý Nam Đế Linh Nhâm Hoàng Thái Hậu.
Sự kiện – Lễ hội
Hằng năm, từ ngày 10 đến 12 tháng 3 âm lịch, tại cụm Di tích lịch sử – Văn hóa đình miếu Hậu Trung và miếu Hậu Thượng, người dân địa phương tổ chức Lễ hội Vạn Xuân nhằm tưởng nhớ và tri ân công lao của các anh hùng dân tộc đã góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Đây cũng là dịp để nhân dân và du khách từ nhiều nơi tới tham quan, chiêm bái các công trình nghệ thuật đặc sắc tại địa phương này.
Lễ hội Vạn Xuân không chỉ có các hoạt động văn hóa truyền thống và các chương trình tế lễ, mà còn nổi bật với lễ rước kiệu vòng quanh xã. Lễ rước kiệu này được tổ chức mỗi 5 năm một lần, trong đó đoàn rước sẽ đi qua các địa điểm quan trọng như đình Hậu Trung, miếu Hậu Trung và miếu Hậu Thượng, tạo nên một không khí trang nghiêm và trang trọng, thể hiện sự cảm kích và lòng thành của cộng đồng đối với di sản văn hóa lâu đời của họ.
Xếp hạng
Cụm di tích Lịch sử – Văn hóa Đình miếu Hậu Trung và miếu Hậu Thượng (xã Hồng Bạch, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình) được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa cấp Quốc gia theo quyết định số 1851-VH/QĐ ngày 14 tháng 11 năm 1989.
Tham khảo
- Quang Viện, “Hồng Triệu Nam Bang”, Báo Thái Bình điện tử, ngày 07/10/2019. https://baothaibinh.com.vn/tin-tuc/0/88769/hong-trieu-nam-bang
- Hải Đăng, “Thái Bình: Đặc sắc lễ hội Vạn Xuân”, Trang Tạp chí Văn hóa và Phát triển điện tử, ngày 21/04/2024. https://vanhoavaphattrien.vn/thai-binh-dac-sac-le-hoi-van-xuan-a24409.html
