Vị trí
Đình Phong Phú tọa lạc trên khu đất 4,2ha, tại khu phố 3, phường Tăng Nhơn Phú B, quận 9 (nay thuộc TP. Thủ Đức), TP HCM.
Lược sử
Đình Phong Phú không chỉ là nơi thờ cúng thần của làng, mà còn là căn cứ cách mạng quan trọng trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Theo lời kể của các cụ quản lý đình, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 – 1954), lực lượng thanh niên tiền phong của làng Phong Phú đã tuyên thệ thành lập tại đình Phong Phú. Lực lượng này ngày đêm luyện tập trong khuôn viên đình và phát triển thành lực lượng bộ đội địa phương.
Đình Phong Phú trở thành nơi ẩn náu, cung cấp lương thực, thực phẩm và vũ khí cho bộ đội. Cũng chính ngôi đình này, bộ đội địa phương xuất phát tấn công nhiều đồn giặc Pháp.
Đến thời kỳ chống Mỹ (1954 – 1975), đình Phong Phú tiếp tục là nơi tập trung bộ đội và là điểm dừng chân của cán bộ cách mạng của vùng Thủ Đức. Dưới sự che chở của nhân dân và sự ủng hộ của ban Hội đình, nhiều cán bộ, chiến sĩ đã ẩn nấp trong hầm bí mật của đình để hoạt động xây dựng phong trào cách mạng.
Được biết, hầm bí mật ở đình Phong Phú là sáng kiến của anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Bá. Căn hầm bí mật được đặt ngay dưới bàn thờ ở chánh điện, là điểm đặc biệt làm nên dấu ấn riêng cho đình Phong Phú nhưng căn hầm bí mật này chỉ được ban quản lý mở vào các ngày lễ, tết.
Kiến trúc
Đình Phong Phú được xây dựng vào năm 1880. Đây được xem là ngôi đình cổ bậc nhất miền Nam. Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, đình Phong Phú vẫn giữ được vẻ đẹp uy nghiêm và cổ kính. Đình Phong Phú được xây dựng với lối kiến trúc đối xứng. Cổng đình có hai lớp, lớp thứ nhất là cửa tả và cửa hữu, chính giữa tạc bia Ông Hổ. Lớp cổng thứ hai xây theo kiểu tam quan, chính giữa thờ tượng Bạch Mã.
Sau cổng tam quan là bàn thờ Thần Nông, tiếp đến là hòn non bộ. Ở hai bên hòn non bộ có miếu Ngũ Hành Nương Nương và tượng Ông Hổ. Tiếp đến là võ ca (nơi tổ chức cúng và ca hát trong các lễ) được đặt chính giữa, đối diện với chính điện. Theo trục dọc của đình, sau võ ca là tiền điện, chánh điện, nhà túc, nhà bếp, đối xứng qua trục chính bên phải là nhà truyền thống, bên trái là nhà rửa rau quả. Trên nóc mặt tiền có trang trí lưỡng long tranh châu cẩn mảnh sành nhiều màu.
Đình Phong Phú mang phong cách đình thờ của miền Nam. Vì vậy, các họa tiết trang trí như long, lân, quy, phụng, bát tiên, cá hóa long… được khắc họa đậm nét. Phía trong chánh điện, có rất nhiều bức hoành phi, câu đối được sơn son thiếp vàng rực rỡ. Trên các cột trong đình, hình tượng rồng, phụng uốn lượn, tạo nên vẻ đẹp huyền bí mà cũng rất uy nghiêm.
Giá trị lịch sử
Hằng năm, người dân tứ phương vẫn thường xuyên ghé thăm đình Phong Phú vào các ngày mùng Một, ngày rằm, đặc biệt là lễ Kỳ Yên (lễ cầu an) – lễ tế thần Thành hoàng lớn nhất trong năm của một ngôi đình thờ nhân thần ở Nam Bộ.
Lễ Kỳ Yên là lễ chính của đình Phong Phú, diễn ra vào ngày 14 đến 16 tháng 11 âm lịch thường niên. Vào dịp này, không chỉ lễ tế Thành hoàng, người dân còn thắp hương thành kính cầu an và tưởng nhớ đến những chiến sĩ cách mạng từng trú ngụ nơi này.
Đình Phong Phú đa được Bộ Văn hóa công nhận là di tích lịch sử theo Quyết định số 57-VH/QĐ ngày 7/1/1993. Năm 1998 nhân kỷ niệm lịch sử 300 Sài Gòn, di tích này đã được ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đầu tư tu bổ ngôi đình nhàm bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống.
- Trích theo cuốn “Di tích lịch sử văn hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh”
