Tên gọi và vị trí địa lý
Đình Trạch Bái là một công trình kiến trúc tôn giáo – tín ngưỡng có giá trị tại xã Hòa Lâm, huyện Ứng Hòa, thành phố Hà Nội. Trong lịch sử hành chính, thôn Trạch Bái xưa thuộc tổng Trầm Lộng, huyện Sơn Minh, phủ Ứng Thiên, trấn Sơn Nam Thượng. Đến tháng 10 năm 1948, các xã Lê Lợi, Lạc Long và Cống Khê hợp nhất thành xã Lam Sơn nhằm tưởng niệm cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo chống lại ách đô hộ của nhà Minh. Đến năm 1967, xã Lam Sơn được đổi tên thành xã Hòa Lâm như ngày nay.
Lịch sử và nhân vật
Căn cứ vào thần phả hiện còn lưu tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm, do Đông các Đại học sĩ Nguyễn Bính biên soạn vào năm Hồng Phúc thứ nhất (1572), vị thần được thờ phụng tại đình Trạch Bái có tên là Vương Ngôn, người làng Cổ Pháp, huyện Siêu Loại, phủ Thuận Thành, đạo Kinh Bắc. Ông là con trai của ông Vương Vượng và bà Trần Thị Đức, nổi tiếng với tài năng võ nghệ. Trong thời kỳ Hùng Vương thứ 18, ông đã có công lớn trong việc đánh đuổi quân xâm lược, bảo vệ lãnh thổ Văn Lang. Sau khi qua đời ở tuổi 70, ông được phong là “Nhất phong Thiên cương Linh Ứng Đại vương”, và được cho phép thờ phụng tại các làng Trạch Bái, Dương Khê cùng nhiều nơi khác.
Kiến trúc cảnh quan
Đình Trạch Bái có bố cục kiến trúc hình chữ “đinh” gồm các hạng mục: Nghi môn, Đại bái, Trung cung và Hậu cung. Nghi môn được xây dựng theo kiểu truyền thống với ba lối đi, hai trụ biểu lớn và hai trụ biểu nhỏ tạo vẻ bề thế. Đại bái gồm 5 gian, tường hồi bít đốc, mái ngói ri. Bộ vì đỡ mái được bố trí theo hai hàng chân cột, gian giữa và gian bên được làm theo kiểu “kẻ chuyền giá chiêng”, còn gian áp hồi sử dụng kiểu “vì kèo” đơn giản. Gian giữa treo bức hoành phi “Tối linh từ”, phía dưới đặt hương án sơn son thếp vàng và nhiều đồ thờ quý giá. Nối tiếp là tòa Hậu cung có một gian nhà dọc, đặc biệt được xây cuốn vòm theo phong cách gothic phương Tây, bên trong đặt long ngai bài vị và nhiều đồ thờ như mâm bồng, bát hương, ống hương,…
Hiện vật
Đình Trạch Bái lưu giữ nhiều hiện vật thờ tự có giá trị như hoành phi “Tối linh từ”, bộ đỉnh đồng, bát hương, đôi hạc gỗ, bộ bát bửu và các vật phẩm trang trí mang tính tâm linh. Đặc biệt, Hậu cung còn đặt long ngai, bài vị đức thánh cùng hệ thống đồ thờ được sắp đặt trang nghiêm, phản ánh tín ngưỡng và nghệ thuật chế tác đồ thờ truyền thống.
Sự kiện và lễ hội
Mặc dù nội dung sưu tầm chưa nêu cụ thể về lễ hội tại đình Trạch Bái, song với tính chất là nơi thờ Thành hoàng làng và lưu giữ những yếu tố lịch sử, tín ngưỡng dân gian, có thể suy đoán rằng đình vẫn là trung tâm tổ chức các nghi lễ truyền thống của cộng đồng như lễ hội kỷ niệm ngày sinh, ngày mất của vị thần, tế lễ đầu xuân và các dịp lễ tết trong năm.
Xếp hạng
Đình Trạch Bái đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tây (nay là thành phố Hà Nội) công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật vào năm 2008. Đây là minh chứng cho giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc sắc của di tích trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam.
Tham khảo
- Lưu Minh Trị, (2011), Hà Nội – Danh thắng và di tích (Tập 2), Nxb Hà Nội.
