Tên gọi và vị trí địa lý
Khu di tích A Sào, nằm bên sông Hóa thuộc xã An Thái, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình là nơi thờ Quốc Công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương và hai vị tướng Yết Kiêu và Dã Tượng.
Lịch sử và nhân vật
“A Sào” ban đầu có tên là A Cảo, là một vùng đất nằm ven sông Hóa, được cho là nơi hội tụ khí thiêng sông biển và có vị trí quân sự hiểm yếu. Vì lý do này, triều đình nhà Trần đã chọn nơi đây làm thái ấp của Phụng Càn Vương Trần Liễu, thân phụ của Trần Hưng Đạo. Trần Hưng Đạo sinh ra và lớn lên tại vùng đất này. Năm 1258, khi nhà Trần triển khai cuộc kháng chiến chống Nguyên-Mông lần thứ nhất, Trần Quốc Tuấn, lúc đó vừa tròn 18 tuổi, được phong tước Thượng vị hầu và được giao nhiệm vụ trấn thủ đất A Sào. Trước cuộc kháng chiến lần thứ hai, các vua Trần đã cùng Trần Quốc Tuấn về chỉ đạo xây dựng vùng ven sông Hóa (nay thuộc Thái Bình và Hải Phòng) thành một phòng tuyến cho thế trận thủy chiến.
Tại A Sào, Trần Quốc Tuấn được giao trọng trách xây dựng lực lượng quân sự và trung tâm tích trữ binh lương. Các địa danh như làng Mễ Thương (kho gạo), làng Am Qua (kho gươm), Đại Nẫm (kho thóc lớn), và A Mễ (nơi để gạo của nhà Trần) đến nay vẫn gắn liền với cuộc kháng chiến. Đặc biệt, A Sào còn mang ý nghĩa là cái ổ, cái tổ của nhà Trần.
Theo sử gia Ngô Sĩ Liên, khi Trần Hưng Đạo đặt đại bản doanh tại A Sào, nhân dân khắp vùng vì lòng yêu nước đã mang thóc gạo đến để góp sức. Các kho ở Mễ Thương đầy ắp, phải mở thêm nhiều kho khác, góp phần tạo nên tiềm lực hậu cần to lớn cho đại binh.
Khu di tích A Sào hiện nay còn có Bến Tượng A Sào, nơi voi chiến của Trần Hưng Đạo bị sa lầy trên đường hành quân vượt sông Hóa tiến đánh quân Ô Mã Nhi trên sông Bạch Đằng. Dân chúng đã mang gỗ, tre, rơm, rạ, thậm chí tháo cả nhà gỗ lim để cứu voi chiến nhưng không thành công. Cuối cùng, Hưng Đạo Vương phải lên thuyền vượt sông để lại voi chiến. Ông đã rút gươm chỉ xuống sông Hóa mà thề rằng: “Nếu trận này không thắng giặc Thát, ta thề không trở lại bến sông này!“
Sau khi chiến thắng, nhân dân lập đền thờ Trần Hưng Đạo, gọi là Đệ nhị sinh từ hay A Sào linh miếu. Một ngôi miếu thờ tượng voi bằng đá cũng được dựng lên ven bến sông. Trong khuôn viên đền có hồ Tắm Tượng, gò Đống Yên, Trại binh và nhiều linh khí khác. Hằng năm, vào ngày 10 tháng 2 âm lịch, dân làng A Sào tổ chức lễ hội tế lễ Đức Thánh Trần tại Đệ nhị sinh từ để ghi nhớ công ơn Hưng Đạo Vương. Lễ hội làng A Sào là một trong những lễ hội lớn nhất vùng, với mọi nghi thức theo nghi thức quốc gia và triều đình thường cử quan về hành tế. Bánh giày, loại bánh mà nhân dân trong vùng đã gói hàng nghìn chiếc làm lương thực cho đoàn quân vượt sông Hóa, cũng được dùng để cúng tế.
Kiến trúc cảnh quan
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, những biến cố của thời đại và sự tàn phá của thời gian, quần thể di tích đã bị hư hại nhiều nhưng khói hương vẫn không bao giờ nhạt phai, và linh khí của nơi đất thiêng này vẫn trường tồn theo năm tháng.
Với những giá trị lịch sử và văn hóa còn lưu giữ, khu di tích đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp bằng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, và lễ hội truyền thống đền A Sào được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Nhờ sự quan tâm đầu tư của trung ương và địa phương cùng nguồn vốn xã hội hóa, khu di tích đình, đền, bến Tượng A Sào ngày càng được chăm sóc, gìn giữ và tôn tạo. Nhiều hạng mục công trình như nhà tiền tế, nhà giải vũ, tòa đại bái, hậu cung, lầu chiêng, lầu trống, nghi môn, khu Phủ Đệ, khu bến Tượng… đã hoàn thành và đưa vào sử dụng. Đặc biệt hạng mục xây dựng tượng đồng Hưng Đạo Đại Vương chỉ tay xuống dòng sông Hóa cùng lời thề bất hủ đã góp phần làm cho ngôi đền Đệ nhị Sinh từ thờ Đức Thánh Trần trở nên uy nghi và linh thiêng bậc nhất trong vùng.
Hiện vật
Hiện nay, tại Khu di tích A Sào còn lưu giữ con voi đá được nhân dân tạc phụng thờ năm 1928; một chiếc ấn gỗ khắc chữ “Trần triều Hưng Đạo Đại Vương chi ấn” và một số tấm văn khắc chữ Hán nôm.
Sự kiện và lễ hội
Hàng năm, vào ngày 10 tháng 2 âm lịch, được tương truyền là ngày sinh của Hưng Đạo Đại Vương, dân làng A Sào tổ chức lễ hội tế lễ Đức Thánh Trần, còn được biết đến là Lễ hội làng A Sào. Lễ hội này là một trong những sự kiện lớn nhất trong vùng. Theo truyền thống xưa, mọi nghi thức trong lễ hội đều được thực hiện theo nghi thức quốc gia. Triều đình thường cử các quan chức về tham gia hành lễ, và một phần quan trọng của lễ hội là bánh giày – loại bánh mà nhân dân trong vùng đã gói hàng ngàn, hàng vạn chiếc để làm lương thực cho đoàn quân vượt sông Hóa đi đánh giặc năm xưa. Năm 2015, Lễ hội đền A Sào đã được chính thức đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Hằng năm, lễ hội mở đầu bằng nghi thức rước bộ của 5 thôn trong xã An Thái, tiếp theo là lễ tế Đức Thánh Trần và lễ mở cửa đền. Ngoài các nghi thức tôn giáo và lễ tế, lễ hội còn có nhiều trò chơi cộng đồng và các hình thức diễn xướng dân gian độc đáo và đặc sắc, mang đặc trưng văn hóa của vùng quê lúa Thái Bình. Những hoạt động này không chỉ góp phần duy trì và phát triển truyền thống văn hóa địa phương mà còn tạo nên một không gian văn hóa phong phú và sống động, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách.
Xếp hạng
Với những giá trị lịch sử – văn hóa có một không hai đó, ngày 14/4/2011, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đã cấp bằng Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia cho Khu di tích Đình, Đền, Bến tượng A Sào.
Tham khảo
Minh Hưng, “A Sào – điểm hẹn văn hóa tâm linh”, Trang cổng thông tin điện tử tỉnh Thái Bình, ngày 17/03/2019. https://quynhphu.thaibinh.gov.vn/gioi-thieu/lich-su-van-hoa/a-sao-diem-hen-van-hoa-tam-linh.html
