Tên gọi và vị trí địa lý
Miếu Giai tọa lạc tại thôn Thanh Trai, xã Minh Lãng, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Đây là nơi thờ Bản cảnh thành hoàng Linh Phù Tuấn Lương Hùng Võ Đại Vương. Với vị trí địa lý đặc biệt, Miếu Giai không chỉ là một di tích lịch sử quan trọng mà còn là trung tâm văn hóa và tôn giáo của khu vực, thu hút sự quan tâm và tôn kính của người dân địa phương.
Lịch sử và nhân vật
Hồng Võ Đại Vương, tên thật là Nguyễn Thiện, theo các tài liệu Hán Nôm và thư tịch cổ, có cha là Nguyễn Đạt và mẹ là Trần Thị Quang, quê gốc tại đạo Kinh Bắc, nay thuộc thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Xuất thân từ gia đình có truyền thống làm quận trưởng, Nguyễn Thiện là con duy nhất và được nuôi dưỡng kỹ lưỡng, thông minh bẩm sinh. Năm 10 tuổi, ông đã thông thạo thi thư, văn võ song toàn và nổi tiếng khắp vùng.
Tản Viên Sơn Thánh, nhận thấy tài đức của Nguyễn Thiện, đã giới thiệu ông làm quan trong triều. Chỉ trong thời gian ngắn, Nguyễn Thiện đã phò tá vua Hùng thứ 18, chấn chỉnh văn đức và bảo vệ biên cương. Ông nhiều lần dẫn quân đánh dẹp quân xâm lược, được vua phong Hồng Võ Đại Vương và ban đất tại phủ Kiến Xương, dọc sông Hồng ngày nay làm thực ấp.
Khi đất nước yên bình, ông xin vua Hùng trở về thực ấp sinh sống và xây hành cung tại làng Giai, tổng Nội Lãng. Trong thời gian sống tại đây, ông mộ dân lưu tán, khai hoang lập ấp, phát triển làng xã. Ông đã xin miễn thuế cho dân làng, mở mang công trình thủy lợi phục vụ nông nghiệp và dạy dân trồng trọt, chăn nuôi. Ông còn chữa bệnh cứu dân, được người dân tôn kính và sau khi mất được tôn làm thần hoàng của 9 làng quanh làng Giai.
Miếu Giai là nơi thờ chính của ông. Qua các triều đại Lý, Trần, hậu Lê, ông thường linh ứng, hộ quốc cứu dân, được ban thưởng mỹ tự Thượng đẳng trung thần và hưởng cúng tế mãi mãi cùng trời đất, núi sông.
Kiến trúc cảnh quan
Di tích Miếu Giai được xây dựng vào thời kỳ Nguyễn, nổi bật với kiến trúc tiền nhất hậu đinh và khung bằng gỗ lim. Tổng thể di tích bao gồm cổng miếu, sân miếu, và khu vực miếu chính, gồm tòa tiền tế, trung tế và hậu cung. Theo sắc phong cổ nhất còn lưu giữ tại di tích từ năm Hồng Đức 28 (1497), Miếu Giai được xây dựng vào thời Lê. Vào năm Thành Thái thứ 19 (1907), tòa trung tế và hậu cung đã được trùng tu, điều này được ghi lại trên câu đầu tòa trung tế với dòng chữ Hán “Thành Thái thập cửu niên, Đinh Mùi trọng xuân, Thanh Trai thôn toàn tu kỵ”. Đến năm Duy Tân thứ 5 (1911), tòa tiền tế cũng được trùng tu. Các đợt tu sửa nhỏ diễn ra vào các năm 2000, 2014 và 2016, bao gồm thay ngói, sửa cửa, trát lại tường và lát nền.
Hiện tại, kiến trúc thời Nguyễn của di tích vẫn được bảo tồn nguyên vẹn. Cổng được xây theo dạng tam quan với cổng chính cao 7,8m và rộng 5,5m, mái cong, bờ nóc đắp đấu ở hai đầu, chính giữa là hình lưỡng long chầu nhật, bốn góc đao đắp hoa văn lá lật. Trán cổng có chữ Hán “Thanh Tu Từ”, vách cổng xây bằng gạch dạng trụ biểu, trên thân có câu đối chữ Hán nổi. Cửa chính mở hai cánh bằng sắt ống. Hai cổng phụ cao 4m, rộng 1,8m, mái cong, lợp ngói mũi, đầu đao đắp hoa văn lá lật, vách xây bằng gạch kiểu trụ biểu, thân có câu đối chữ Hán, cửa phụ mở một cánh bằng sắt ống.
Sân miếu được chia thành hai phần, sân trước cửa miếu rộng hơn 300m2, lát gạch giếng đáy màu đỏ, phần sân từ cổng vào đổ bê tông. Toàn bộ khu sân là nơi tổ chức lễ hội, nghi lễ cúng bái và các trò chơi dân gian.
Tòa tiền tế gồm 5 gian với mái cong đao guột, lợp ngói mũi, bờ nóc đắp rồng ngậm đại bờ, chính giữa là lưỡng long chầu nhật, các góc đao đắp lá lật. Bộ khung kiến trúc bằng gỗ lim với bốn hàng cột và bốn bộ vì kèo, các bộ vì kèo thượng giá chiêng, hạ chồng rường, trụ chồng đấu hoa sen, thanh rường và nghé, bẩy tiền, bẩy hậu chạm hoa văn lá lật. Gian chính giữa đặt ban thờ công đồng, hai bên là bộ bát biểu, phía trên treo đại tự, thân cột treo câu đối chữ Hán.
Tòa trung tế có 3 gian, mái cong đao guột, lợp ngói mũi, bờ cong đắp đấu và nghê chầu, góc đao đắp hoa văn lá lật. Mở ba cửa dạng bức bàn chân quay, bộ khung bằng gỗ lim với bốn hàng cột và bốn bộ vì kèo, hai bộ vì gian chính giữa thượng giá chiêng hạ, tiền chồng rường hậu kẻ, hai bộ vì hai gian đầu hồi thượng giá chiêng hạ chồng rường. Gian chính giữa thờ đức Thánh Trần, gian tả thờ Đức Ông, gian hữu thờ Mẫu, phía trên treo đại tự, thân cột treo câu đối.
Tòa hậu cung gồm 3 gian, hồi văn, mái chảy, lợp ngói mũi. Bộ khung bằng gỗ lim với bốn hàng cột và bốn bộ vì kèo. Gian đầu tiên đặt ban thờ đức Thánh Trần với một cỗ khám lớn và cổ kính, hai tượng hầu hai bên. Hai gian trong đặt ban thờ thành hoàng làng, tầng thấp đặt ngai và bài vị, tầng sau đặt khám thờ với tượng thành hoàng và tượng Mẫu.
Hiện vật
Di tích Miếu Giai hiện nay lưu giữ nhiều hiện vật quý từ thời Lê và thời Nguyễn. Đáng chú ý là 18 sắc phong thời Lê, trong đó có một sắc phong niên đại năm Hồng Đức 28 (1497), được đánh giá là sắc phong cổ nhất trên cả nước còn tồn tại. Các sắc phong khác bao gồm những sắc phong có giá trị như Vĩnh Tộ thứ 6, Vĩnh Tộ thứ 8, Dương Hòa thứ 5, Phúc Thái thứ 7, Cảnh Trị thứ 2, Cảnh Hưng thứ 9, và Cảnh Hưng 44.
Bên cạnh đó, Miếu Giai còn giữ 14 sắc phong thời Nguyễn, một quyển thần tích, hai ngai thờ, năm khám thờ, 14 tượng thờ, một cỗ long đình, một bộ bát biểu, một bộ kiệu bát cống, một bộ kiệu long đình, bảy bức đại tự, hai bức cuốn thư, bảy đôi câu đối, hai quán tẩy, hai mũ thờ, bốn bát hương, mâm bồng và chân đèn. Các hiện vật này không chỉ có giá trị về mặt lịch sử mà còn phản ánh sự phát triển văn hóa và tôn giáo qua các thời kỳ.
Sự kiện và lễ hội
Miếu Giai là nơi diễn ra hai lễ hội lớn hàng năm: ngày 9/4 âm lịch kỷ niệm ngày sinh của thành hoàng làng và ngày 14/11 âm lịch kỷ niệm ngày mất của ông. Tuy nhiên, lễ hội chính được tổ chức vào ngày mất, tức là ngày 14/11. Trước năm 1945, lễ hội tại Miếu Giai diễn ra trong ba ngày từ 14 đến 16 tháng 11 âm lịch, hai năm tổ chức một lần. Miếu Giai được coi là miếu hàng tổng, do đó, vào dịp lễ hội, “Thập thôn phụng sự” gồm các thôn: Thanh Trai (Giai), Bùi Xa (Bùi), Phù Lôi (Gòi), Thanh Long, Nội Nha, Súy Hãng (Sẳng), Lại Xá, Trung Nha, Đồng Đức và Trực Nho cùng tham gia tổ chức.
Sau lễ rước là lễ tế thần của các thôn làng và dòng họ. Phần hội bao gồm nhiều trò chơi dân gian như chọi gà, kéo co, nhảy dây, cờ người, đấu vật, đấu roi… diễn ra vui vẻ, ấm cúng. Vào buổi tối, các hoạt động hát chầu văn và hát chèo đò được tổ chức. Ngày nay, do điều kiện không cho phép, việc tổ chức lễ hội của “thập thôn” không còn được duy trì như trước. Lễ hội tại Miếu Giai được rút ngắn trong hai ngày 14 và 15 tháng 4 âm lịch hàng năm. Dù vậy, phần lễ và phần hội vẫn được tổ chức trang nghiêm và ấm cúng, giữ gìn nét đẹp truyền thống văn hóa địa phương.
Xếp hạng
Miếu Giai thôn Thanh Trai, xã Minh Lãng, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình được Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia và năm 2022 với những giá trị văn hóa lịch sử mà được lưu giữ tại nơi đây
Tham khảo
Thanh Vân, “Giá trị văn hóa lịch sử di tích Miếu Giai xã Minh Lãng”, Trang cổng thông tin điện tử huyện Vũ Thư – tỉnh Thái Bình, ngày 08/12/2022. https://vuthu.thaibinh.gov.vn/tin-tuc/van-hoa-xa-hoi/gia-tri-van-hoa-lich-su-di-tich-mieu-giai-xa-minh-lang.html
