Bà chúa Năm Phương là ai?
Chúa Bà Ngũ Phương là một vị Thánh Mẫu có quyền năng trong tín ngưỡng thờ mẫu ở Việt Nam. Bà được giao quyền cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương vậy nên được tôn xưng là Bà Chúa Quận Năm Phương (hay là Vũ Quận Bạch Hoa Công Chúa).
Thần tích
Vốn xưa bà cũng là tiên nữ trên Thiên Đình giáng thế hạ trần vào nhà họ Vũ ở cửa Cẩm Giang, đất Gia Viên (nay là Hải Phòng). Chúa bà là nữ tướng tài giỏi của thời Ngô Vương Thiên Tử, được đức Ngô Vương tin cậy trao quyền cho quận chúa cai quản toàn bộ kho quân lương, quân nhu tại bản doanh đất Gia Viên của bà (thuộc làng Cẩm, nay là phường Gia Viên, phố Cấm). Khéo léo thông minh, chúa lo mọi thứ chu toàn, hàng vạn binh mã thủy bộ, quân sĩ, thuyền, ngựa, voi …do bàn tay Chúa Bà lo toan đầy đủ.
Khẩu hiệu của bà là: “Thực túc binh cường”, ăn no đánh thắng.
Với sự chỉ huy tài ba của đức Ngô Vương Thiên Tử, cùng sự chuẩn bị chu đáo về lương thảo, với lòng quyết tâm chiến đấu cao, quan sĩ thời đó đã làm nên chiến thắng Bạch Đằng vang dội mở đầu kỷ nguyên tự chủ sau hơn 1000 năm Bắc thuộc.
Công lao to lớn, Chúa Bà được nhà vua ban sắc phong: “Hộ quốc trang huy – Thượng đẳng tôn thần”.
Ngày thác của Chúa là 16/6 âm lịch khoảng năm 939 – 944. Nhân dân khắp nơi lập đền thờ vua Ngô Vương và thờ Chúa Bà ở Quận Ngô Quyền có Chùa Linh Quang, đình Gia Viên, đền Tiên Nga và nhiều nơi hương khói phụng sự Chúa Bà.
Trải qua nhiều biến cố, song trong tiềm thức của người dân Hải Phòng, Bà Chúa Vũ quận không phải người trần gian mà là một vị tiên nữ trên Thiên Đình, giáng trần để phù hộ cho nước, che chở cho dân. Khi Chúa hồi giá về Thiên Cung lại được Quốc Mẫu phong cho là Chúa Bà Năm Phương, cho cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương. Tương truyền, trước khi đánh giặc trên sông Bạch Đằng, Đức Thánh Trần Hưng Đạo đã vào đền thắp hương và được Bà phù hộ cho đánh tan quân địch.
Chúa hiển linh, ngự khắp nơi khắp cảnh trong năm phương trời đất, chúa dạo chơi khắp chốn, cứ đúng vào lúc canh ba giờ Tí, chúa hiện hình ra người mĩ nữ, gọi xe rong chơi, rồi đi về đến “Cây Đa mười ba gốc” là nơi chưa hiển linh, trả tiền cho phu xe, nhưng khi biết ra thì toàn là tiền âm phủ; người phu xe biết là Tiên thánh liền khấn vái, được Chúa phù hộ cho như ý. Chúa cũng thẳng tay trừng trị kẻ nào còn ngang ngược, chúa hành cho chân tay tê liệt, nằm mơ toàn thấy ma quỷ.
Cũng có một câu chuyện truyền lại là: vào thời Pháp thuộc có một me Tây (vợ của ông chủ Nhà máy cơ khí Robert) bị chúa hành cho chí rận, khắp người ngứa ngáy không yên, phải đến kêu xin, sám hối của chúa thì được khỏi, tạ ơn chúa, me Tây đó đã lập đền thờ rất trang nghiêm, quanh năm cũng lễ rất tấp nập.
Thờ phụng
Khánh tiệc Bà Chúa Năm Phương được tổ chức ở nhiều nơi. Tuy nhiên, tại Hải Phòng – nơi sinh của Bà, khánh tiệc thường đặc sắc hơn cả.
Chùa Cấm
Đền Chúa Bà Năm Phương được lập ở rất nhiều nơi, nhưng nổi tiếng hơn cả là một số ngôi đền ở nguyên quán Hải Phòng, đất chúa ngự: đầu tiên phải kể đến Chùa Cấm thuộc Phổ Cẩm, Hải Phòng (tên tự là Cẩm Giang Bản Cảnh Linh Từ hay Nguyệt Quang Tự, trong bản tự có hẳn cung cấm bề thế uy nghiêm thờ chúa).
Đền Tiên Nga
Đền Tiên Nga là công trình văn hóa tâm linh, tín ngưỡng thờ Chúa Ngũ Phương Vũ Quận Quyến Hoa Công Chúa của làng cổ Gia Viên (Gia Viên còn có tên là làng Cẩm), tổng Gia Viên, huyện An Dương, tỉnh Hải Dương. Hiện nay đền ở địa chỉ số 53 Lê Lợi, phường Máy Tơ, quận Ngô Quyền, Hải Phòng.
Cây đa mười ba gốc
“Cây Đa mười ba gốc” là ngôi miếu nhỏ thờ chúa (ở trên đường ra sân bay Cát Bi). Cây đa 13 gốc ước tính đã trên trăm tuổi, bóng cây tỏa mát một vùng rộng lớn. Cây cao chừng 10m nhưng có tới 30 cành to, nhỏ nằm ngang, trải rộng trên một diện tích đường kính tới 40m. Đỡ các cành cây là các rễ phụ trông như các cột chống. Cây có tới 12 rễ phụ lớn cùng với một gốc chính nên mới có tên gọi là cây đa 13 gốc. Cây đa 13 gốc không chỉ là một cảnh đẹp độc đáo, lạ mắt mà còn đáp ứng cả nhu cầu hướng vọng tâm linh của khách thập phương
Tương truyền khi xưa Chúa năm Phương cùng hai cô hầu cận hay đi xe kéo lúc nửa đêm dạo quanh vùng đất Hải Phòng, cây đa 13 gốc là nơi Chúa Bà dừng chân cuối cùng. Người dân thấy sự linh thiêng nên dưới gốc đa lập một ngôi miếu nhỏ thờ Chúa Bà. Quanh năm hương khỏi. Chân tượng Chúa trong miếu phủ áo trắng và ngày tiệc chúa ngày 16/6.
Một số nơi khác thờ Chúa Ngũ Phương
Ngoài những nơi thờ trên thì Chúa Ngũ Phương còn được thờ ở vị trí Vườn Hoa Chéo, trên đường Trần Hưng Đạo, Hải Phòng (đây là nơi trước đây người me Tây kia lập đền tạ ơn chúa, đền xưa rất lộng lẫy, nhưng bây giờ đã không còn do tàn phá của chiến tranh, chỉ còn lại dấu tích nhỏ nhưng vẫn là nơi linh thiêng, hàng tháng có rất nhiều người dân đến đây lễ chúa).
Cuối cùng là ngôi miếu nhỏ không tên trên đường Lê Thánh Tông. Các ngôi đền đó đều tổ chức ngày tiệc chúa là ngày 16/6 âm lịch.
Ngoài ra ở các ngôi đình, đền thời Đức vương Ngô Quyền đều có phối hưởng thờ bà Chúa Vũ Quận.
Tính ra, xưa kia, trên đất Hải Phòng có ít nhất là năm nơi thờ Chúa Bà, vậy nên, khi chúa ngự, văn có hát rằng:
“Năm Phương, năm miếu rõ ràng
Ngũ Phương Bản Cảnh tiên nàng dâng hoa”
Trong các đàn lễ mở phủ thở thường dâng một tòa đàn gọi là Đàn Chúa Bà, gồm có:
- Hình Chúa Vũ Quận Năm Phương
- Hai cô hầu cận hoặc 12 cô nàng đều màu trắng
- Nón chúa hài cườm
- Một cỗ xe ngựa hoặc xe có phu kéo (xe Chúa Bà)
- Và thỉnh mời Chúa Bà về ngự để chứng đàn đó
