Cô Bơ là ai?
Cô Ba Thoải Cung được biết đến với tên gọi khác là Cô Ba Hàn Sơn, Cô Bơ Thác Hàn, Cô Bơ Hàn Sơn.
Cô Bơ Thoải là thánh cô thứ 3 trong hàng Tứ phủ Thánh cô, người chuyên cai quản miền Thoải Cung vì vậy được dân gian gọi là Cô Bơ Thoải Cung. Cô là con gái của vua Thủy Tề ở Thoải Cung. Có người nói rằng, Cô là con gái của Long Vương được Mẫu cho theo hầu cận.
Có rất nhiều thần tích về Cô Bơ Thoải Cung, sau đây là chúng tôi xin trình bày một số thần tích được lưu truyền đến ngày nay.
Cô Bơ là con gái Vua Thuỷ Tề
Tương truyền, Cô Bơ vốn là con vua Thủy tề dưới Thủy cung, được phong là Thoải Cung công chúa, ra vào cung Quảng Hàn. Cô Bơ Thoải sinh vào triều đại vua Lê Trung Hưng. Trước đó, Đức Thái Bà nằm mơ có người con gái xinh đẹp, thướt tha, mặc áo trắng đến trước sập dâng lên người viên minh châu rồi giới thiệu là Thủy Cung Tiên Nữ, theo lệnh cao minh đầu thai vào nhà đó, để giúp vua giúp nước. Sau đó thì Thái Bà thụ thai.
Đến ngày 2 tháng 8 khi bầu trời mây xanh uốn lượn, nhã nhạc ở nơi Thủy Cung vang lên Thái Bà sinh ra được một người con gái, có nhan sắc mười phần đúng y như lúc chiêm bao bà đã thấy. Thấy vậy nên bà cho rằng con mình là bậc thần nữ hạ trần, sau này sẽ ra tay phù đời nên bà hết lòng nuôi nấng bảo ban dạy dỗ.
Cô lớn lên thành người thiếu nữ xinh đẹp, lại giỏi văn thơ đàn hát. Đến độ trăng tròn cũng là lúc nước nhà bị giặc minh xâm chiếm. Cô cùng thân mẫu lánh vào vũng Hà Trung Thanh Hóa, trong cuộc kháng chiến chống quân Minh cô giúp vua Lê đánh giặc. Trong dân gian còn lưu truyền câu chuyện sau:
Vào buổi đầu của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, quân ta vẫn còn yếu về lực lượng, thường xuyên bị địch truy đuổi. Có lần Lê Lợi (có sách nói là Lê Lai) bị quân thù đuổi đến ngã ba sông Thác Hàn tại vùng Hà Trung thì bắt gặp Cô Bơ liền xin cô giúp đỡ. Cô đưa quần áo nông dân bảo Lê Lợi mặc vào rồi cùng cô xuống ruộng vờ như hai anh em đang tỉa ngô. Với sự giúp đỡ của cô Lê Lợi tránh được đám quân giặc kéo đến. Lê Lợi rất biết ơn cô, hẹn ngày sau khi đại thắng sẽ rước cô về triều đình phong công và phong cô làm phi tử.
Sau đó, cô cũng không quản gian nguy, bí mật chèo thuyền chở quân sĩ qua ngã ba sông, và giúp chở cả quân lương. Có thể nói, trong kháng chiến chống Minh thì công lao của cô là rất lớn. Đến ngày khúc hát khải hoàn thành công vua Lê nhớ đến cô gái năm xưa ở vùng đất Hà Trung, ngài đã sai quân đến đón, nhưng cô đã thác hóa tự bao giờ. Theo lời của các bô lão kể lại cô đã một lòng chờ đợi, không chịu kết duyên cùng ai, đến tận khi thác hóa vẫn kiên trinh.
Người ta cho rằng, Cô Bơ được lệnh Vua cha giáng trần để giúp Vua, đến chí kỳ mãn hạn, có xe loan lên đón rước cô về Thuỷ Cung. Sau đó, cô hiển linh giúp dân chúng ở vùng ngã ba sông, độ cho thuyền bè qua lại được thuận buồm xuôi gió. Vậy nên cô còn có danh hiệu là Cô Bơ Bông do tích Cô giáng ở ngã ba sông hay Cô Bơ Thác Hàn do tên gọi ở nơi quê nhà.
Một huyền tích khác
Vào khoảng những năm đầu Đại Hồng Đức – triều đại Vua Lê Thánh Tông (1460 – 1497), thái úy Lê Thọ Vực, được giao trấn giữ biên ải Ba Bông rừng thiêng nước độc. Trong một trận chiến kéo dài, tình thế nguy cấp. Đêm đó. Lê Thọ Vực đã mơ thấy một tiên nữ mặc xiêm y trắng trên mây giáng xuống ngã Ba Bông, rẽ nước bước lên kiệu võng mà nói rằng: “Hãy lui quân về Nhị Sơn hạ thủy mà vây hãm, lên núi Thạch Bàn mà cầu Mẫu thoải tất ứng linh”.
Theo lời, danh tướng Lê Thọ Vực đã dẫn quân xuôi về Thác Hàn Sơn dâng lễ cầu Mẫu rồi bố trí quân binh mai phục. Ứng báo của Mẫu cho kế phá giặc là lấp đá chặn dòng, lấy thủy triều dâng, làm nghi binh nhử giặc vượt qua bãi đá ngầm; khi nước thủy triều xuống thì tổng lực phản công, thuyền giặc rút chạy bị vấp vào bãi đá ngầm, lật nhào chìm đắm rất nhiều, quân mai phục đổ ra đánh úp, quân giặc chết nhiều vô kể và thất bại thảm hại, không còn dám quấy nhiễu nữa. Dấu tích bãi đá ở Thác Hàn vẫn còn đến ngày nay.
“Thác Hàn Sơn lừng lẫy chiến công
Nức tiếng muôn phương oanh liệt một thời.”
Người con gái trong kiệu võng về báo mộng cho tướng quân Lê Thọ Vực đêm hôm ấy chính là con gái của Ngọc Hồng Thượng Đế – công chúa Mai Hoa, mà nay gọi là Cô Ba hay Cô Bơ Thoải Phủ đền Ba Bông. Còn người báo mộng hiến kế để tướng quân phá giặc là Đệ Tam Thuỷ Tiên Thánh Mẫu Bạch Ngọc Hồ Trung Xích Thuỷ Tinh Xích Lân Long Nữ hay còn gọi là Mẫu Đệ Tam, Mẫu Thoải, Mẫu Hàn Sơn.
Để đáp lại ân đức của thánh thần, tướng quân Lê Thọ Vực tâu vua, vua Lê cho lập đền thờ Cô Ba ở bãi bồi Bơ Bông hiện nay và đền thờ mẫu Đệ Tam ở vùng này.
Căn cô Bơ là gì?
Trong tâm linh, mỗi người khi được sinh ra thì đều có linh hồn nhập vào xác. Mỗi linh hồn đó đều có những đặc điểm và tính cách riêng. Người Việt luôn quan niệm mọi việc trên thế gian đều tuân theo số mệnh và quy luật nhân quả.
Người có căn cô Bơ có số mệnh được định sẵn là hầu thánh để làm lính, làm đồng. Người này sẽ có tính cách giống cô Bơ và được thể hiện qua những điểm sau:
- Ngoại hình thanh thoát
- Tâm tính và phong thái nữ tính
- Giàu lòng trắc ẩn và chứa nhiều cảm xúc
- Diện trang mục màu trắng
- Tình duyên lận đận
- Khi đi lễ Thánh cô thì rưng rưng và có khi là khóc.
Thờ phụng
Đền cô Bơ (xã Hàn Sơn, Hà Trung, Thanh Hóa)
Đền cô Bơ nằm tại xứ Hà Trung, Thanh Hóa, gần ngã ba bến Đò Lèn.
Những năm 1939 – 1940, Ngôi đền cô Bơ bị giặc Nhật phá đổ nhưng nhờ cụ Nguyễn Trọng Khanh bí mật cứu gỡ một số bài vị và pho tượng của cô đêm giấu.
Sau đó Cụ lập đền Trần Hưng Đạo cách đền cũ khoảng 200m thực chất là lập lại đền cô Bơ. Đến Năm 1996, ngôi đền Cô Bơ được công nhận là di tích văn hóa lịch sử cấp Quốc Gia.
Đền cô Bơ (Tuyên Quang)
Tọa lạc sát bờ sông Lô, nhìn sang bên kia là núi được bao phủ bởi mây, bốn bể đều là thiên nhiên hùng vĩ. Nơi đây là địa điểm lý tưởng để rời xa sự xô bồ của đô thị, vừa lễ Cô vừa thăm quan, tận hưởng không khí trong lành, thanh tịnh.
Ngoài ra thì còn có di tích đền cô Bơ có địa chỉ tại thôn Yên Lạc, xã Mộc Nam, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.
Ngày 12.6 âm lịch là ngày rước Cô lên đền Mẫu, cũng là khánh tiệc của Cô. Nhưng ngày mất của Cô tương truyền là ngày 8/2. Nhiều nơi vẫn làm ngày tiệc Cô vào 8/2.
