Cuốn sách “Tín Ngưỡng Dân Gian Ở Việt Nam” do Lê Như Hoa chủ biên là một công trình nghiên cứu sâu rộng về các hình thái tín ngưỡng dân gian tại Việt Nam. Tác phẩm tập trung vào việc phân tích những hình thái tín ngưỡng sơ khai bản địa của người Việt trong bối cảnh của điều kiện địa lý, nhân văn, lịch sử, kinh tế và xã hội. Cuốn sách không chỉ mô tả các tín ngưỡng phổ biến mà còn đi sâu vào các tín ngưỡng của một số tộc ít người sinh sống ở Việt Nam, tạo nên bức tranh phong phú về tín ngưỡng dân gian của đất nước này.
Tín ngưỡng dân gian của người Việt chủ yếu được hình thành từ các mối quan hệ của con người với thiên nhiên và xã hội. Các yếu tố tự nhiên như nước, đất, trời và các hiện tượng tự nhiên khác đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển các tín ngưỡng này. Ví dụ, tín ngưỡng thờ nước là một trong những tín ngưỡng phổ biến nhất, biểu hiện rõ rệt trong các lễ hội cầu nước và các hoạt động tín ngưỡng liên quan đến nông nghiệp lúa nước. Điều này thể hiện qua các tục lệ như rước đèn hình cá, hình tôm để cảm ơn và ngăn chặn ngư linh gây lũ lụt, hoặc các lễ hội cầu nước với các hành động phồn thực nhằm cầu mong mưa thuận gió hòa.
Một tín ngưỡng khác là thờ cúng tổ tiên, được coi là nền tảng của các xã hội sơ khai Đông Nam Á. Sự thờ cúng tổ tiên không chỉ là một hình thức tín ngưỡng mà còn là cách thể hiện lòng biết ơn, kính trọng đối với những người đã khuất, và là sợi dây liên kết cộng đồng. Đây cũng là yếu tố giúp cộng đồng dân tộc giữ gìn bản sắc văn hóa, đồng thời tạo ra sự khác biệt với các tín ngưỡng và lễ hội cổ truyền khác trên thế giới. Các lễ hội tôn giáo ở Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, thường có cội rễ từ sự thờ phụng tổ tiên, những vĩ nhân trong lịch sử hoặc những người có công với cộng đồng.
Ngoài ra, tín ngưỡng phồn thực cũng là một phần quan trọng trong đời sống tín ngưỡng của người Việt. Tín ngưỡng này thường được lồng ghép với các tín ngưỡng thờ nước trong các lễ hội cầu nước, nơi mà những hành động mang tính phồn thực được thực hành như một phương tiện để cầu nước. Tín ngưỡng thờ thần Mặt Trời cũng được ghi nhận, với các biểu hiện rõ ràng qua các câu chuyện huyền thoại, thần thoại và các di tích như trống đồng.
Tín ngưỡng dân gian của người Việt không chỉ tồn tại ở các cộng đồng người Việt mà còn được thấy ở các tộc ít người như người Dao, Khơ Mú, Thái Đen, và người Chăm. Mỗi tộc người có những hình thái tín ngưỡng riêng biệt, nhưng chung quy đều có những yếu tố thờ cúng thiên nhiên và tổ tiên, thể hiện sự gắn bó sâu sắc với môi trường sống và lịch sử văn hóa của họ.
Cuốn sách “Tín Ngưỡng Dân Gian Ở Việt Nam” là một tài liệu quý giá cho các nhà nghiên cứu văn hóa và quản lý văn hóa, cung cấp những tư liệu dân tộc học chân thực và có giá trị. Tác phẩm không chỉ giúp hiểu rõ hơn về bản chất, vai trò và chức năng của các tín ngưỡng dân gian trong lịch sử và đời sống đương đại, mà còn là cơ sở để bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa độc đáo của các tộc người Việt Nam
