Tên gọi
Chùa Ái Mộ có tên chữ là Thiên Định Tự được lấy theo tên gọi cũ của địa danh này
Lược sử
Dưới thời Nguyễn chùa thuộc địa phận các xã Ái Mộ, Ngọc Lâm, Thượng Cát, tổng Gia Thụy, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh. Sau năm 1945, đổi là số 38, thuộc quận 8, rồi phố của xã Ái Quốc (tức xã Hồng Tiến, sau đổi là xã Bồ Đề), thành phố Hà Nội.
Chùa được khởi dựng khá sớm để thờ Phật nhưng chưa xác định được là vào thời điểm nào. Chỉ biết rằng, dựa vào những tấm bia còn sót lại, chùa đã được tu sửa nhiều lần mới có diện mạo như hiện tại. Trùng tu lại toàn bộ chùa năm Cảnh Hưng thứ 33 (1772) dựa vào bài văn “Thiên Định tự bi ký”. Trùng tu tòa thượng điện vào năm Cảnh Hưng thứ 44. Tháng 4 năm Quý Mùi dựng lại hành lang phía tây. Xây dựng gác chuông, tam quan và dãy hành lang bên phải năm Minh Mệnh thứ 5 (1824), Năm Thành Thái thứ 6 (1894) chùa tiếp tục được sửa lại phần tượng. Ngoài ra, chùa có những đợt trùng tu nhỏ vào thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX qua các thời vua Gia Long, Minh Mệnh, Tự Đức, Bảo Đại.
Kiến trúc
Đây là một ngôi chùa nằm trên một diện tích khá lớn, mang đậm phong cách kiến trúc thời Nguyễn do các lần trùng tu vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX để lại. Lần đại tu gần đây nhất vào năm 2015 đã đưa ngôi chùa mang một màu sắc mới.
Như bao kiến trúc chùa Việt, chùa Ái Mộ bao gồm các công trình: Tiền Đường, Thượng Điện, Tam quan kiểu gác chuông, nhà Tổ, nhà Mẫu, nhà Tăng. Mặc dù được khởi dựng vào những thời điểm khác nhau nhưng những công trình này đều gắn kết thống nhất tạo một tổng thể hài hòa.
Tam Quan kiểu gác chuông nhìn về hướng tây, nổi bật trên bức tường dài và khá cao. Sau cổng ngoại là vườn tháp mộ bên tay phải và khu chùa chính bên tay trái. Qua cổng nội là hành lang đi giữa hai sân dẫn vào tòa Tam Bảo, nhà Tổ, nhà Mẫu và các dãy nhà khác.
Chùa chính quay hướng nam, được bố trí theo hình chữ Đinh (chuôi vồ) gồm 7 gian Tiền Đường, 4 gian dọc Thượng Điện đều theo kiểu tường hồi bít đốc, mái ngói. Bộ khung làm theo kiểu “thượng giá chiêng, kẻ nách, hạ bẩy hiên, được bài trí gỗ khá đơn giản. Kết cấu các bộ vì của Thượng Điện giống như toàn Tiền Đường. Tại các gian của Thượng Điện có trang trí các bức y môn chạm đề tài tứ linh, tứ quý rất công phu. Đặc biệt là bức y môn với các đề tài tùng trúc cúc mai, văn hình học và văn chữ triện mềm mại mang những nét đặc trưng của phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.
Đặc biệt chùa Ái Mộ sở hữu hệ thống tượng được coi vào loại đẹp nhất hiện nay bao gồm: Tam Thế Phật, A Di Đà Tam tôn (Quan Thế Âm Bồ Tát – A Di Đà – Đại Thế Chí Bồ Tát), Quan Âm Chuẩn Đề, Di Lặc, Ngọc Hoàng, hai bên là Nam Tào và Bắc Đẩu, tòa Cửu Long Thích Ca sơ sinh được tạc bằng đồng. Mỗi pho tượng đều toát lên vẻ đẹp tao nhã, thánh thiện nhưng cũng rất uy nghiêm trong nghệ thuật tạo tác, thể hiện sự khéo léo, tinh tế của các nghệ nhân xưa.
Di vật
Ngoài hệ thống tượng phật mang đậm phong cách thế kỷ XIX, thì chùa còn lưu trữ được khá nhiều di vật có giá trị lịch sử văn hóa như: 18 tấm bia đá ghi việc trùng tu, sửa chữa chùa, 2 quả chuông đồng đúc năm Đồng Khánh thứ 3 (1888), cùng với hệ thống hoành phi, câu đối, y môn, cuốn thư, nhang án, long ngai, khám thờ… với các đề tài chạm khắc tứ linh, tứ quý, rồng chầu, hổ phù… đều được tạo tác bằng gỗ và sơn son thếp vàng.
Hoạt động – Sự kiện
Với bề dày lịch sử chùa Ái Mộ đã thực sự là một trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng dân cư làng xã, góp phần vào việc giáo dục truyền thống cho mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.
Tham khảo
- Chùa Ái Mộ: http://ditichlichsu-vanhoahanoi.com/2017/10/03/chua-ai-mo/
- Chùa Ái Mộ – Long Biên: https://phatgiaohanoi.vn/chua-ai-mo-long-bien.html
- Chùa Ái Mộ: http://360.hncity.org/spip.php?article290
- Sách Chùa Hà Nội (NXB Thông Tin 2005, tái bản lần nhất)