Lược sử
Chùa Ngũ Xá có tên khác là Thần Quang Tự tọa lạc ở số 44 phố Ngũ Xã, phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. Chùa được dựng vào thời Hậu Lê, thế kỷ XVIII, thờ Phật và ông tổ nghề Đúc đồng Nguyễn Minh Không nên lấy tên ”Thần Quang” theo tên một số chùa do vị quốc sư này sáng lập như chùa Cổ Lễ (Nam Định), chùa Keo (Thái Bình),... Chùa thuộc hệ phái Bắc tông.
Do bị hỏa hoạn nên năm 1949 được Hòa thượng Thích Mật Đắc cho xây dựng lại hoàn toàn theo kiến trúc hiện đại, hoàn thành năm 1951.
Năm 1952, Hòa thượng Thích Mật Đắc cho xây dựng lại hoàn toàn theo kiến trúc hiện đại. Tượng đức Phật A Di Đà bằng đồng ở chánh điện là pho tượng đồng lớn ở nước ta hiện nay. Tượng được đúc từ năm 1949 đến năm 1952, cao 3,95m, hai đầu gối cách nhau 3,60m, chu vi 11,60m, nặng 10 tấn. Tòa sen có 96 cánh, cao 1,45m, chu vi 15m, nặng 3,9 tấn. Chùa còn có lư hương bằng đồng nặng 300 kg, cao 0,76m và hai cây đèn bằng đồng, mỗi cây nặng 300 kg, cao 1,2m. Chùa còn lưu giữ 16 bia đá dựng từ năm 1919 đến năm 1947.
Ngày 11-5-1993 chùa Thần Quang cùng đình Ngũ Xá đã được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia theo Quyết định số 534 QĐ/BT của Bộ trưởng Văn hoá—Thông tin. Vị trụ trì hiện nay là Đại Đức Thích Chính Tín, ủy viên Ban trị sự Thành hội Phật giáo Hà Nội.
Kiến trúc
Chùa Thần Quang gồm hai toà nhà hai tầng liền kề hình “chữ nhị” thông với nhà tả vu giáp đài tưởng niệm liệt sĩ và lưng đình Ngũ Xá. Tam quan chùa nhìn về hướng nam, mở ra mặt phố Ngũ Xá. Cổng chính xây theo kiểu hai tầng tám mái lợp ngói ống, bốn mặt của diềm cổ giữa hai tầng đều có các ô tượng đắp nổi, cửa ra vào hình vuông gồm 6 cánh gỗ. Mỗi bên cổng chính có một con sư tử đá chầu bậc tam cấp và một bảo tháp nhỏ 9 tầng gắn trên cột trụ của bức tường hoa. Hai cổng phụ cũng xây cùng kiểu nhưng thấp nhỏ hơn và ngoài câu đối thì không có các trang trí như cổng chính.
Sau cổng chính là một hòn non bộ nhỏ làm bình phong cho 13 bậc thềm dẫn lên hàng hiên rộng mở vào các gian thờ ở tầng trên. Hai bên thềm có đôi tượng rồng đá uốn khúc, miệng ngậm ngọc. Tuy khuôn viên chùa không rộng nhưng diện tích sử dụng khá lớn do thiết kế hoàn toàn theo kiến trúc hiện đại với kết cấu bê tông cốt thép cho phép nâng chiều cao và chịu tải rất nặng.
Tiền đường ở tầng trên gồm 5 gian, tất cả đều có cửa võng, trần cao, sàn lát gỗ. Gian giữa là chính điện thờ Tam bảo, hai gian hành lang dẫn vào toà thiêu hương và hậu cung có cặp tượng Hộ pháp đứng trấn. Ngoài cùng thì gian bên trái thờ Thánh Tăng, gian bên phải thờ Đức Ông. Trên cao có các cửa sổ nhỏ lấy ánh sáng tự nhiên, bên dưới hai đầu hồi đặt hương án thờ gia tiên và bày đồ tế khí phục vụ cho các buổi lễ cầu siêu.
Chùa có một hương án phụ thờ Quán thế âm Bồ tát đặt ở góc cuối hàng hiên, cạnh bậc thang thông sang toà nhà bên phải. Trong tầng trên của nhà này có 3 gian thờ, sàn cao hơn nhưng trần thấp hơn khu nhà chính. Gian giữa thờ các Thánh Mẫu, gian bên trái thờ Quan Tam thánh, gian bên phải thờ sư Tổ. Nhà khách và nhà Tăng đều ở tầng dưới, lối vào liền với cái sân ngắn. Một cây muỗm già vượt qua hiên gác treo quả chuông nhỏ và vươn lên toả bóng xuống mái chùa.
Chùa lưu giữ được 16 tấm bia đá được dựng trong giai đoạn từ năm 1919 đến 1947 và may mắn không hề bị hỏng khi xảy ra hoả hoạn. Ngoài ra còn có một số đồ thủ công mỹ nghệ quý giá khác, đáng kể nhất là bộ lư hương bằng đồng nặng 300kg, cao 0,76m và cặp chân đèn cũng bằng đồng, mỗi cây nặng 300kg, cao 1,2m. Ngôi chùa cùng các hiện vật bên trong đã thể hiện tâm huyết của Phật tử và tài năng của các nghệ nhân đúc đồng nhiều thế hệ ở nơi đây.
Đặc trưng nổi bật
Điện Phật được bài trí tôn nghiêm, chính điện có pho tượng Phật A Di Đà khổng lồ, một công trình nổi tiếng về nhiều mặt. Nghệ nhân Nguyễn Khắc Hiếu tạo mẫu, thợ cả Nguyễn Văn Tùng làm khuôn và chỉ huy việc đúc trong thời gian xây dựng lại chùa. Ngoài đống đồ đồng do những thiện nam tín nữ và khách thập phương cúng góp còn có tượng cố Toàn quyền Đông Dương Paul Bert và phiên bản tượng Nữ thần Tự do. Hai tượng đài biểu trưng sự khai hoá của Pháp bị nhân dân kéo đổ vào mùa xuân 1945 và Trần Văn Lai – thị trưởng người Việt đầu tiên của Hà Nội hồi ấy đã cho đem từ công viên bỏ vào kho.
Ngoài giá trị lịch sử và mỹ thuật, pho tượng này còn phá kỷ lục về tượng đồng lớn nhất vào giữa thế kỷ XX. Tượng Phật ngồi ở tư thế toạ thiền, làm bằng đồng đen, cao 3,95m, hai đầu gối cách nhau 3,60m, chu vi 11,60m, nặng 10 tấn. Bệ tượng là một tòa sen có 96 cánh, cao 1,45m, chu vi 15m, nặng 3,9 tấn.
Điều đặc biệt là lượng đồng dùng để đúc tượng được lấy từ các pho tượng tôn vinh chế độ thuộc địa do chính phủ Bảo hộ dựng ở các vườn hoa trong thành phố Hà Nội. Đó là tượng toàn quyền Paul Bert ở vườn hoa Paul Bert (vườn hoa Lý Thái Tổ ngày nay), tượng Nữ thần Tự Do ở vườn hoa Cửa Nam và tượng Canh nông ở vườn hoa Robin (vườn hoa Lê Nin ngày nay).
Thành tựu
Chùa đã được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia năm 1995.
Tham khảo
- https://phatgiao.org.vn/chua-ngu-xa–noi-an-vi-pho-tuong-phat-khong-lo-dac-biet-cua-ha-noi-d45982.html
- https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%B9a_Ng%C5%A9_X%C3%A3
- http://ditichlichsu-vanhoahanoi.com/2017/10/07/chua-ngu-xa/
