Vị trí địa lý
Đền Tiên là ngôi đền thiêng, tọa ngự trên địa bàn phường Tiên Cát, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Đây là ngôi đền thờ Thủy Tổ Quốc Mẫu, hay còn gọi là Bạch Tổ Mẫu, là người mẹ đầu tiên của dân tộc Việt Nam. Mẫu là Hoàng hậu của Vua Kinh Dương Vương, người sinh thành dưỡng dục của Vua Lạc Long Quân, là bà nội của các vua Hùng trong bọc trăm trứng.
Lược sử
Tương truyền, vốn yêu cảnh đẹp, trong một lần ngao du sơn thủy, khi thuyền rồng đi tới hồ Động Đình, vua Kinh Dương Vương bỗng thấy một người con gái má phấn lưng ong nhan sắc tuyệt vời xuất hiện, tự xưng là Thần Long, con gái Động Đình Quân. Vua cho rằng đây là điềm trời xui khiến liền đón nàng vào thuyền rồng đưa về Phong Châu. Một năm sau Ngọc Nữ Thần Long sinh được Lạc Long Quân, nên đã được vua Kinh Dương Vương phong làm vi cung chính khổn (hoàng hậu), lập Tiên Cát Cung để ngự.
Trong kháng chiến chống Pháp năm 1949 ngôi Đền bị chiến tranh tàn phá. Năm 1960 lại san ủi để xây dựng nhà máy Bê tông. Hiện nay nhân dân Tiên Cát cũng như các nhà tâm linh đều khẳng định mộ Mẫu vẫn ở trong khu vực nhà máy. Nhà Tâm linh Nguyễn Thị Nguyện còn vẽ sơ đồ vị trí mộ của Mẫu.
Ngày 29 tháng 3 năm 1999 tỉnh Phú Thọ cấp giấy phép cho xây dựng lại Đền Tiên. Nhân dân Tiên Cát cũng như nhân dân trong thành phố Việt Trì đã đóng góp hàng vạn ngày công, hàng vạn mét khối đất đá, cát sỏi. Những người con đất Việt ở khắp nơi đã náo nức tìm về cung tiến tiền bạc, đồ thờ tự, hoành phi câu đối, lư đá, thuyền rồng đá và những pho tượng bằng đá quý.
Kiến trúc
Ngôi đền mới này nằm tách bạch với khu dân cư, tọa lạc trên địa bàn bằng phẳng với khuôn viên rộng 6.833 m2. Đền nhìn theo hướng Tây nam. Trước mặt Đền không xa là quốc lộ số 2. Bên ngoài là dòng sông Thao cuồn cuộn đổ về xuôi gặp nhau tại Bạch Hạc, nơi tụ hội của ba dòng sông lớn: sông Hồng, sông Đà, sông Lô. Với lợi thế của Đền nhìn ra sông, xa xa là dãy Ba Vì, phía sau dựa vào Tam Đảo tạo cho Đền sự phong quang, khoáng đạt, thu hút khí lành để ban phát tịnh độ chúng sinh.
Cổng Đền được xây dựng công phu, với họa tiết thời Văn Lang Lạc Việt. Một bên là lầu chuông, một bên là lầu trống. Bước vào cổng Đền là bức bình phong tạo bởi ba khối đá lớn, mỗi khối nặng gần 10 tấn, cao hơn 2m, xếp theo hình núi Ba Vì, có cây cối hoa lá, dây leo và nước suối chảy róc rách. Dưới chân bức bình phong là hồ nước, cá chạy tung tăng.
Ngôi Đền xây dựng theo kết cấu kiến trúc chữ Đinh (T),nền cao, sân rộng 400m2, trên nóc mái hình “lưỡng long chầu nhật”. Tất cả nhà tiền tế, hậu cung đều được xây dựng bằng đá phiến, mái lợp ngói mũi hài, bên trong lát gạch nung đỏ. Toàn bộ cột kèo, đầu bẩy làm bằng bê tông cốt sắt nhưng được sơn nâu, thể hiện rõ sự cổ kính. Vào trong ta có cảm giác như Đền đã có từ rất lâu đời.
Hậu cung ba gian, bên trên là ba pho tượng bằng đá Hồng Ngọc, có bệ ngồi. Ở giữa là Mẫu và hai bên là 2 người em kết nghĩa của Mẫu. Tượng Mẫu ngồi cao 1,67m, với khuôn mặt đôn hậu, tai chảy dài, tay trái để trên gối, tay phải để giữa, đặt trong lòng bàn tay là viên ngọc thể hiện sự sáng suốt, linh ứng của Mẫu. Bên phải Mẫu là nàng Thủy Tinh và bên trái mẫu là nàng Bạch Hoa, ngồi thấp hơn Mẫu tượng cao 1,46m. Tiếp đến là ba pho tượng của chàng Cự Linh, Ất Linh và Thông Thủy, ở giữa là người anh cả Cự Linh, tượng cao 1,34m, đầu đội mũ, thân hình khỏe mạnh, tay cầm thẻ bài thể hiện uy quyền của người dũng tướng. Bên trái và bên phải là tượng của 2 người em cao 1m28 cũng được tạc đá Hồng Ngọc. Càng nhìn kỹ các pho tượng ta càng thấy tiềm ẩn trong đó một sự đoàn kết bền vững, với bên trên là Mẫu biểu tượng cho sự che chở phù giúp.
Khảm thờ dặt phía trước hai bệ của 2 lớp tượng, được trạm nổi mặt trước cũng như hai bên đốc hình tứ linh (Long, Ly, Quy, Phượng) xung quanh thể hiện hình trống đồng, các thiếu nữ đánh trống và diễn tả những cảnh sinh hoạt của thời dựng nước theo hoạ tiết trống đồng, các đường nét trạm trổ rất tinh xảo.
Bức phù điêu bằng đá ghép phía sau tượng mẫu rộng 4m5, dài 7m5 với diện tích 33m75 được trạm khắc khéo léo, thể hiện sinh động toàn cảnh núi non, sông nước, sơn thuỷ hữu tình. Đó là hình ảnh ngũ hành: Kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ tương ứng với các màu trong tranh. Toàn bộ bức phù điêu toát lên nét đẹp cổ kính, sự uy linh tiềm ẩn. Trong đền còn có trống đồng, bánh giầy, bánh chưng, hồng hạc, các anh vũ, thuyền rồng của Mẫu cũng được tạc bằng đá.
Đền Tiên có hệ thống hoành phi câu đối đều sơn son thếp vàng, trang trí đẹp ca ngợi công lao, đạo đức của Mẫu và biểu hiện tấm lòng thành kính của nhân dân.
Đền Tiên nằm trong quần thể di tích thuộc vùng kinh đô Văn Lang thuở xưa, nơi mà khảo cỏ học đã chứng minh thời văn hoá Đông Sơn cách đây mấy ngàn năm đã tồn tại. Điều đó chứng tỏ bề dày lịch sử của vùng đất cũng như khẳng định sự tồn tại của ngôi đền là có thật trong lịch sử dựng nước của dân tộc.
Tham khảo
- https://dulichphutho.com.vn/vi/gioi-thieu-du-lich-phu-tho/cac-diem-tham-quan/den-tien-tho-thuy-to-quoc-mau-3852.html
- http://www.viettri.gov.vn/tin-tuc/van-hoa-xa-hoi/den-tien-ngoi-den-thuy-to-quoc-mau-2606-37.html
