Tên gọi và vị trí địa lý
Đình và đền Vũ Thạch nằm tại số 13 phố Bà Triệu, thuộc địa phận phường Tràng Tiền, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Cụm di tích này bao gồm đình, đền và chùa Vũ Thạch, trong đó chùa nằm sâu trong ngõ khoảng 50m, còn đình và đền có chung Tam quan, tiếp giáp với vỉa hè, quay mặt về hướng tây ra phố Bà Triệu. Đình và đền Vũ Thạch là những di tích quan trọng trong không gian lịch sử – văn hóa khu vực trung tâm Thăng Long – Hà Nội.
Lịch sử và nhân vật
Theo văn bia và các tư liệu cổ, đình Vũ Thạch thờ Khoả Ba Sơn, một vị tướng dưới thời Hai Bà Trưng. Ông có xuất thân từ châu Ái (nay thuộc Thanh Hóa) và được phong các chức danh như “Tiền đạo Ngô Lộ tướng quân” và “Tả tướng quân Sơn Lộ”. Ông đảm nhận nhiệm vụ phòng thủ ở hai đạo Đông Bắc, tham gia nhiều trận đánh chống lại quân Hán dưới sự chỉ huy của Tô Định. Khi Hai Bà Trưng lên ngôi, ông tiếp tục giữ vị trí quan trọng trong hệ thống phòng thủ của vương triều. Sau khi qua đời, ông được phong thần và thờ tại đình Xuân Đỗ Hạ (Gia Lâm, Hà Nội), đồng thời được thờ vọng tại đình Vũ Thạch, nơi dân làng Xuân Đỗ khi lập trại mới đã dựng đình để tưởng niệm vị thần hoàng.
Đền Vũ Thạch, nằm cạnh đình, là nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh, một trong “Tứ bất tử” theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Bà được thờ rộng rãi ở nhiều địa phương trên cả nước, đặc biệt trong tín ngưỡng thờ Mẫu.
Kiến trúc cảnh quan
Di tích đình – đền Vũ Thạch mang phong cách kiến trúc thời Nguyễn. Theo các văn bia và ghi chép, di tích đã trải qua nhiều lần trùng tu vào các năm Tự Đức thứ 35 (1882), Thành Thái thứ 3 (1891) và Khải Định thứ 9 (1924). Cấu trúc đình và đền phản ánh sự hòa quyện giữa các yếu tố tín ngưỡng dân gian với Phật giáo, thể hiện rõ trong nguyên tắc bố trí thờ tự: ở đình là “Tiền Thần hậu Phật” và ở đền là “Tiền Thánh hậu Phật”.
Trong đình, tượng Thành hoàng Khoả Ba Sơn ngồi trên ngai rồng cao 1,5m, tay cầm kiếm, mặc áo gấm văn cầm, khuôn mặt thể hiện sự uy nghiêm. Phía sau là gian thờ Phật, nơi đặt tượng A Di Đà trên bệ khám lớn, hai bên là Quan Âm và Đại Thế Chí, phía dưới là Quan Âm chuẩn đề ngồi trên đài sen cao gần 1m.
Đền thờ Mẫu Liễu Hạnh có cấu trúc hình chữ “Tam”, gồm Tiền tế, Trung đường và Hậu cung. Trong Hậu cung, gian chính giữa đặt tượng Mẫu Liễu Hạnh trong khám thờ chạm nổi rồng chầu nhật, hoa cúc, cuốn thư. Bên dưới là ban thờ Phật và cô thủ đền.
Hiện vật
Bên cạnh các kiến trúc cổ, đình và đền Vũ Thạch còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị, trong đó đáng chú ý là 8 đạo sắc phong thời Nguyễn tôn vinh công lao của Khoả Ba Sơn. Ngoài ra, các bức hoành phi, câu đối, bia đá và tượng thờ đều mang phong cách điêu khắc truyền thống, phản ánh sự tinh tế trong nghệ thuật chạm khắc gỗ và đá của thời kỳ phong kiến Việt Nam.
Sự kiện và lễ hội
Hàng năm, đình Vũ Thạch tổ chức các lễ cúng tế vào ngày sinh (10 tháng Hai) và ngày hoá (15 tháng Mười) của thần hoàng Khoả Ba Sơn. Ngoài ra, các nghi lễ tín ngưỡng thờ Mẫu tại đền cũng diễn ra vào các ngày lễ lớn trong đạo Mẫu.
Bên cạnh ý nghĩa tín ngưỡng, đình Vũ Thạch còn là một di tích cách mạng quan trọng. Trong những ngày đầu Cách mạng tháng Tám, nơi đây từng là địa điểm tổ chức “Tuần lễ vàng”, nơi diễn ra cuộc bầu cử Quốc hội khóa đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã bỏ lá phiếu đầu tiên tại ngôi đình này. Trong kháng chiến chống Pháp (1946-1954), đình Vũ Thạch trở thành trụ sở của lực lượng tự vệ thành Hà Nội và là nơi liên lạc của cán bộ cách mạng.
Xếp hạng
Với giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc đặc biệt, năm 1986, đình, đền và chùa Vũ Thạch đã được Bộ Văn hóa và Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Năm 2000, nhân dịp kỷ niệm 990 năm Thăng Long – Hà Nội, di tích đã được UBND thành phố Hà Nội và UBND quận Hoàn Kiếm trùng tu, bảo tồn nhằm duy trì và phát huy giá trị văn hóa của cụm di tích.
Tham khảo
- Lưu Minh Trị, (2010), Hà Nội – Danh thắng và di tích (Tập 2), Nxb Hà Nội.
