Chu Mạnh Trinh (Nhâm Tuất 1862 – Ất Tỵ 1905) là danh sĩ, tự Cán Thần, hiệu Trúc Vân; quê ở làng Phú Thọ, huyện Đông Anh, Phủ Khoái Châu (nay là xã Mễ Sở, huyện Châu Giang), tỉnh Hưng Yên. Ông là một nhà nho nổi tiếng có tài văn phú và sự phóng khoáng hào hoa, thành thạo cả cầm, kì, thi, họa và còn giỏi cả về kiến trúc.
Ông vừa là học trò vừa làm rể Tuần phủ Phạm Hy Lượng. Ông nổi tiếng văn hay chữ tốt, giàu lòng nhân ái, tâm hồn lãng mạn. Năm 1892, ông đỗ Tiến sĩ, được bổ làm quan Tri phủ Lý Nhân, sau thăng dần lên án sát các tỉnh Hà Nam, Hưng Yên, Thái Nguyên. Năm 41 tuổi, ông cáo quan về quê dưỡng bệnh, góp mặt trong Tao đàn Hưng Yên do Tuần phủ Lê Hoan mở, vui thú văn chương cùng các danh sĩ. Ông có tập thơ Vịnh Kiều nhan đề Thanh Tâm Tài Nhân thi tập bằng chữ Nôm, Trúc Vân thi tập bằng chữ Hán, và một số bài thơ chữ Hán, một số bản ca trù như: Hương Sơn phong cảnh, Hương Sơn nhật trình. Ông mất năm 1905, hưởng dương 43 tuổi.
Phong cách nghệ thuật
Chu Mạnh Trinh nổi tiếng là nhà nho tài tử, phóng khoáng. Ông thích du ngoạn cảnh đẹp, ngâm vịnh thơ phú, đàn hát… Nhiều bài thơ ông viết ca ngợi cảnh đẹp quê hương, trong đó có bài ca trù “Hương Sơn phong cảnh” là một trong những bài thơ hay nhất về “Nam thiên đệ nhất động” còn truyền tụng đến ngày nay. Ông để lại cho đời nhiều sáng tác nổi tiếng thể hiện lòng yêu nước thiết tha. Chính vì thế, trong lúc làm án sát tỉnh Hưng Yên, ông đã ngầm giúp nghĩa quân Bãi Sậy và ngay sau vụ tuyên án thả tù, ông nộp đơn xin từ chức, về quê vui thú trúc mai.
Với quê hương Hưng Yên, Chu Mạnh Trinh không chỉ gắn bó cuộc đời mà còn rất sâu nặng tình nghĩa, thể hiện trong nhiều tác phẩm, ở nhiều thể loại với những sáng tác nổi tiếng và bút tích khó phai.
Năm 1905, Tổng đốc Hưng Yên tổ chức cuộc thi
vịnh Kiều, chánh chủ khảo là nhà thơ
Nguyễn Khuyến, Chu Mạnh Trinh đã
đoạt giải nhất về thơ Nôm. Riêng bài
tựa truyện Kiều viết bằng Hán văn được đương thời và hậu thế đánh giá là một áng văn chương trác tuyệt.
Theo sách Phố Hiến, Chu Mạnh Trinh lưu bút ở nhiều ngôi đền Phố Hiến. Các bức châm thư ông viết tràn đầy tình yêu và niềm tự hào về quê hương đất nước với thư pháp bay bổng, linh hoạt, nội dung sâu sắc, giàu cảm xúc, âm thanh, hình sắc, thể hiện sự tài hoa, tâm hồn khoáng đạt, yêu cái đẹp của ông.
Sinh thời, Chu Mạnh Trinh rất đam mê ca trù. Tiếng dạo trống của ông từng được người đương thời ví như “mây vờn nước chảy”. Ở Hưng Yên thời kỳ ông làm quan, ca trù rất phát triển, trong đó có sự đóng góp của Chu Mạnh Trinh. Các sáng tác cho ca trù của ông nghiêng về tinh thần nho nhã, thanh tao. Lúc bấy giờ thân phận và vị thế của những đào hát bị xã hội coi thường, nhưng ông nhìn nhận họ bằng tấm lòng của người trân trọng nghệ thuật. Vì thế những sáng tác của ông về đào hát đều thể hiện thái độ trân trọng, yêu mến tài năng nghệ thuật. Bằng tâm huyết và tài năng của mình, Chu Mạnh Trinh đã góp phần làm giàu cho loại hình nghệ thuật ca trù, di sản văn hóa của Việt Nam ngày nay đã được UNESCO công nhận và xếp vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.
Thời kỳ Chu Mạnh Trinh làm quan là thời thuộc Pháp, nước mất, nhà tan, xã hội nhiễu nhương. Với tâm hồn, phong cách nhà nho tài tử, trong hoàn cảnh ấy, ông có khuynh hướng thoát ly, nhưng những sáng tác của ông lại thể hiện tình cảm yêu nước, đề cao văn hóa dân tộc. Các tác phẩm của Chu Mạnh Trinh giàu tính nhân văn, biểu lộ khuynh hướng lãng mạn, tình cảm chủ nghĩa.
Ông mất năm 1905, khi mới 43 tuổi, để lại cho đời tập thơ Vịnh Kiều nhan đề Thanh Tâm Tài Nhân thi tập bằng chữ Nôm, Trúc Vân thi tập bằng chữ Hán và một số bài thơ chữ Hán, một số bản ca trù như: Hương Sơn phong cảnh, Hương Sơn nhật trình.
Thờ tự
Ít người biết rằng, 2 ngôi đền tráng lệ linh thiêng nổi tiếng ngày nay đã được xếp hạng
Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia, thờ
Chử Đồng Tử – Tiên Dung là
đền Đa Hòa, đền Hóa Dạ Trạch ở Khoái Châu chính là do
Chu Mạnh Chinh vẽ kiểu và huy động nguồn lực xây dựng. Cũng tại
đền Đa Hòa còn có một
điện thờ Chu Mạnh Trinh, bên di ảnh là cây đàn thập lục gắn với tên tuổi vị tiến sĩ nho học tài hoa nức tiếng. Ông cũng chính là người vẽ kiểu trùng tu
chùa Thiên Trù ở
khu danh thắng Hương Tích.
Tham khảo
- Cổng thông tin điện tử Thừa – Thiên Huế: https://thuathienhue.gov.vn/vi-vn/Ten-duong-tinh-thua-thien-hue/tid/Chu-Manh-Trinh/newsid/ABF6AF4A-29D3-4D15-9ADF-79C63C7A864D/cid/A064E1C0-0A55-462F-A303-988E0859B383
- Wikipedia: https://vi.wikipedia.org/wiki/Chu_M%E1%BA%A1nh_Trinh
- Báo Hưng Yên: https://baohungyen.vn/dat-va-nguoi-xu-nhan/201510/chu-manh-trinh-nguoi-con-tai-hoa-dat-nhan-640472/
