Tên gọi – Vị trí
Chùa, đền, đình Hòa Mã trước kia được biết đến với tên gọi là Đổi Mã.
Chùa Hòa Mã được đặt tên chữ là Thiên Quang Tự (Ánh sáng của Trời), theo truyền thống đã tồn tại từ thời kỳ nhà Lý. Nằm tại thôn Hòa Mã, thuộc tổng Tả Nghiêm, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Nội, chùa đưa vào kỷ nguyên hiện đại với cổng chính mang số 3 trên phố Phùng Khắc Khoan, phường Ngô Thì Nhậm, Hai Bà Trưng, Hà Nội, Việt Nam. Khi du khách bước qua cổng, họ sẽ ad vào một ngõ dài, đồng thời đây cũng là con đường dẫn đến đình và đền Hòa Mã.
Lược sử
Chùa Hòa Mã là một khu di tích lịch sử được truyền thống từ thời kỳ nhà Lý, được thiết lập từ đầu thế kỷ 19 dưới triều vua Minh Mệnh thời Nguyễn.
Thôn Hòa Mã, trong thời kỳ nhà Lê, thuộc phủ Phụng Thiên và trước đây được gọi là thôn Đổi Mã, mang ý nghĩa là thay đổi trang phục. Truyền thuyết của người dân kể rằng nơi này từng có cung Đổi Mã hay điện Canh Y, được xây dựng trên gò Kim Quy. Hàng năm vào đầu mùa xuân, nhà vua cùng đoàn tùy tùng đến nghỉ chân, thay đổi trang phục và ngựa, thực hiện lễ trước khi di chuyển đến đàn Nam Giao để thực hiện các nghi lễ tế trời.
Theo các tài liệu tại đình Hòa Mã, người được tôn vinh là “Tiền triều thái giám quốc công”, một quan lớn trông coi điện Canh Y của triều đình trước đó. Trong di tích này, vẫn còn giữ được một bản sắc phong cách cổ nhất, mang niên hiệu Cảnh Thịnh nguyên niên (1792, thời Tây Sơn), và 12 sắc phong của các vị vua nhà Nguyễn. Vào ngày 28-1-2010, đã khởi công đại tu lớn cho ngôi đình, với kiến trúc vẫn giữ gần như nguyên vẹn theo phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.
Đền Hòa Mã thờ bà chúa Liễu Hạnh cùng các Mẫu theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đền này đã trải qua một cuộc trùng tu lớn vào năm 1935, như được ghi chép trên thượng lương nhà tiền tế với dòng chữ Hán “Đại Nam Bảo Đại Ất Mùi niên”.
Kiến trúc
Chùa Hòa Mã thuộc một hệ thống kiến trúc bao gồm đình, đền và chùa, được xây dựng trên một khu đất phẳng ở Cao Bằng, được biết đến với tên gọi là gò Kim Quy. Hệ thống này bao gồm nhiều công trình quan trọng như chùa chính, nhà tổ, nhà mẫu và nhà khách.
Chùa chính có kiến trúc theo kiểu “chữ Đinh“, bao gồm tiền đường và thượng điện. Tiền đường được làm lại vào năm Thành Thái thứ 17 (1905), gồm 4 gian, trong khi thượng điện cũng có 4 gian và đã được tu bổ vào năm Tự Đức thứ 9 (1856). Nhà khách có cấu trúc đơn giản với 3 gian. Phía sau thượng điện có 2 tháp xây bằng gạch, có 3 tầng, được sử dụng làm nơi chôn xá lị của các vị sư tổ của chùa. Tòa tiền đường rộng 5 gian đã được làm lại vào năm Thành Thái thứ 17 (1905), với mặt quay về hướng nam. Đền Hòa Mã nằm bên trái, trong khi nhà khách và đình Hòa Mã ở bên phải.
Ngoài ba lần trùng tu đã được đề cập, chùa đã được sửa chữa toàn bộ toà Tam bảo bằng tiền công đức đến năm 1990. Đầu thế kỷ XXI, chùa đã trải qua một đợt trùng tu khác, tô điểm lại tượng phật nhưng vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ kính, mang đậm dấu ấn nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn. Trong giai đoạn từ 2001 đến 2008, chính quyền đã di dời các hộ dân lấn chiếm, và công trình tu bổ nhà Tổ 5 gian ở phía sau cũng như hai dãy tả hữu vu đã hoàn thành.
Di vật
Hệ thống tượng của chùa Hòa Mã không chỉ đa dạng mà còn phong phú, mang giá trị nghệ thuật điêu khắc cao. Trong đó, nổi bật có ba tượng dạng phù điêu Tam thế thời nhà Lê, cùng với các tượng như Nam Tào, Địa tạng vương Bồ Tát, Quan Âm Tống Tử, Thập Điện Diêm Vương, Bồ Đề Đạt Ma, và 5 pho tượng tổ của chùa. Ngoài ra, chùa còn giữ nhiều hiện vật có giá trị, bao gồm bia, chuông đồng từ thời Nguyễn, hoành phi, câu đối, bình gốm, và nhiều đối tượng nghệ thuật khác.
Ở sân sau, hai ngôi tháp 3 tầng được xây bằng gạch, trên đó gắn bia, nơi đặt xá lị của các vị sư trụ trì đã qua đời. Cả bên trong và bên ngoại thượng điện, có nhiều bia đá đặc sắc, trong đó tấm bia “Thiên Quang thiền tự bi ký” đặc biệt đáng chú ý. Ngoài ra, nhà chùa lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị về lịch sử và nghệ thuật, bao gồm một quả chuông đồng được đúc trong thời kỳ Nguyễn, bình gốm và các bức hoành phi, câu đối và nhiều đối tượng nghệ thuật khác.
Lễ hội – Sự kiện
Nhân dân địa phương thường tổ chức hội hè hai lần mỗi năm, vào ngày 15 tháng giêng và mồng 8 tháng 4 âm lịch.
Chùa Hòa Mã được đánh giá với các giá trị kiến trúc và nghệ thuật đặc sắc. Vào ngày 12 tháng 12 năm 1986, Bộ Văn hóa (hiện là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã đưa ra Quyết định số 235-VH-QĐ để xếp hạng cụm di tích Đình – Đền – Chùa Hòa Mã là Di tích cấp Quốc gia, thể hiện sự quan trọng và giữ gìn văn hóa lịch sử của khu vực.
_____________________________________
Các ngôn ngữ khác
Tiếng Anh (English)
Chua Hoa Ma, formerly known as Doi Ma, is a historical and cultural complex located in Hanoi, Vietnam. Established during the Ly dynasty, the temple is named Thien Quang Tu (Light of the Sky) and is situated in Hoa Ma village, Tho Xuong district, Hoai Duc province, Hanoi. The main entrance is numbered 3 on Phung Khac Khoan street, Ngoc Thi Nham ward, Hai Ba Trung district, Hanoi, marking the gateway to the communal house and Hoa Ma temple.
Its history dates back to the Ly dynasty, gaining significance during the reign of King Minh Menh in the early 19th century under the Nguyen dynasty. Hoa Ma village, formerly Doi Ma, once housed a palace called Doi Ma or Canh Y Temple on Kim Quy hill. Festivals are regularly held on the 15th day of the first lunar month and the 8th day of the fourth lunar month.
Chua Hoa Ma is part of an architectural system, including a communal house, a temple, and a pagoda, constructed on flat land in Cao Bang, known as Kim Quy hill. The main pagoda follows the “Dinh script” architectural style, with the front hall and upper sanctuary undergoing restoration. In addition to unique sculptures, the temple preserves valuable artifacts related to history and art.
The festival is described as a significant event in the local cultural calendar, occurring twice a year and attracting the community. On December 12, 1986, the Ministry of Culture (now the Ministry of Culture, Sports, and Tourism) issued Decision No. 235-VH-QD to classify the relic complex – Communal House – Temple – Chua Hoa Ma as a National Monument, emphasizing its importance in preserving the historical and cultural heritage of the region.
Tiếng Trung (Chinese)
华马寺，前身为多马寺，是越南河内的一处历史文化复合体。寺庙建于黎朝，名为“天光寺”，坐落在河内市怀德区托兴省华马村。主入口位于河内市海榭中区Ngoc Thi Nham街的第3号，标志着通往公共房屋和华马寺的大门。
其历史可以追溯到黎朝，但在阮朝的明明国王统治下，华马寺在19世纪初获得了显著的地位。华马村，前身是多马村，曾经有一座被称为多马或Canh Y寺庙的宫殿，坐落在金龟山上。该寺庙定期在农历正月十五日和四月初八举行节庆。
华马寺是一座建筑系统的一部分，包括一座公共房屋、一座寺庙和一座佛塔，建在金龟山上的一片平地上。主寺庙采用“丁文”建筑风格，前厅和上部圣殿经过修复。除了独特的雕塑，寺庙还保存了与历史和艺术有关的宝贵文物。
该节庆被描述为当地文化日历中的重要事件，每年举办两次，吸引社区参与。1986年12月12日，文化部（现在是文化、体育和旅游部）发布了235-VH-QD号决定，将遗址群-公共房屋-寺庙-华马寺列为国家古迹，强调其在保护该地区历史和文化遗产方面的重要性。
Tiếng Pháp (French)
Chua Hoa Ma, anciennement connue sous le nom de Doi Ma, est un complexe historique et culturel situé à Hanoï, au Vietnam. Érigé pendant la dynastie des Ly, le temple est nommé Thien Quang Tu (Lumière du Ciel) et est situé dans le village de Hoa Ma, district de Tho Xuong, province de Hoai Duc, à Hanoï. La porte principale est numérotée 3 sur la rue Phung Khac Khoan, quartier Ngoc Thi Nham, district de Hai Ba Trung, à Hanoï, marquant l’entrée de la maison communale et du temple Hoa Ma.
Son histoire remonte à la dynastie des Ly, gagnant en importance sous le règne du roi Minh Menh au début du XIXe siècle, sous la dynastie des Nguyen. Le village de Hoa Ma, autrefois Doi Ma, abritait autrefois un palais appelé Doi Ma ou le temple Canh Y sur la colline de Kim Quy. Des festivals sont régulièrement organisés le 15e jour du premier mois lunaire et le 8e jour du quatrième mois lunaire.
Chua Hoa Ma fait partie d’un système architectural, comprenant une maison communale, un temple et une pagode, construit sur un terrain plat à Cao Bang, connu sous le nom de colline Kim Quy. La pagode principale suit le style architectural du “script Dinh”, avec le hall avant et le sanctuaire supérieur en cours de restauration. En plus de sculptures uniques, le temple conserve des artefacts précieux liés à l’histoire et à l’art.
Le festival est décrit comme un événement significatif dans le calendrier culturel local, se déroulant deux fois par an et attirant la communauté. Le 12 décembre 1986, le ministère de la Culture (aujourd’hui le ministère de la Culture, des Sports et du Tourisme) a émis la décision n ° 235-VH-QD classant le complexe de reliques – Maison communale – Temple – Chua Hoa Ma comme Monument national, soulignant son importance dans la préservation du patrimoine historique et culturel de la région.
