Tên gọi và vị trí địa lý
Đền Đồng Bằng nằm bên dòng sông cổ Mai Diêm, giữa cánh đồng lúa bát ngát của trang Đào Động, tổng Vọng Lỗ, huyện Phụ Phượng. Ngày nay, nơi đây thuộc làng Đồng Bằng, xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình. Dưới thời Tiền Lê, đền được mở rộng và xếp vào “Tứ cố cảnh” của nước Việt. Từ cuối thế kỷ XIII, đền Đồng Bằng còn là nơi tưởng niệm Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn cùng các hoàng thân và danh tướng nhà Trần đã ba lần đánh bại quân Nguyên Mông.
Lịch sử và nhân vật
Tương truyền, vào thời Hùng Vương thứ 18, khi nước ta bị ngoại bang xâm lăng, triều đình đã chiêu tập binh hùng tướng mạnh và chuẩn bị kỹ lưỡng, nhưng do quân địch quá mạnh, họ đã phải lập đàn Triệu Linh Sơn Tú Khí để cầu thần linh hỗ trợ.
Vùng đất này, khi đó thuộc trang Hoa Đào, gần cửa sông Vĩnh, là nơi Long Cung Hoàng Thái Tử (con của Lạc Long Quân và người thiếp Ngọc Nữ) đã đầu thai vào một gia đình ngư dân. Ngài đã cùng hai người em và mười vị tướng hùng mạnh (quan lớn Thượng, quan Đệ tam, quan Đệ tứ, quan Điều thất, quân sư quê ở Nuồi), 28 vị nội tướng và binh sĩ hợp sức đánh tan giặc trên tám cửa biển, mang lại thái bình cho đất nước. Sau chiến thắng, ngài được phong là Vĩnh Công Đại Vương. Thay vì ở lại triều đình, ngài xin về quê phụng dưỡng cha mẹ, khai khẩn và chiêu dân lập ấp vùng duyên hải, giúp vua giữ yên bờ cõi.
Khi Vĩnh Công Đại Vương qua đời vào ngày 25/8 âm lịch, người dân nơi đây nhớ ơn và tôn ông là Vua Cha – Bát Hải Đại Vương. Vua Hùng cũng đã cho tu sửa dinh thất, xây miếu điện thờ để người dân hương khói tưởng nhớ. Nhiều câu chuyện truyền lại rằng Vĩnh Công Đại Vương rất linh thiêng. Vào thế kỷ XIII, khi giặc Nguyên – Mông xâm lược, Hưng Đạo Vương đã đến đền cầu nguyện. Sau ba lần đánh bại quân Nguyên – Mông, binh tướng nhà Trần đã góp sức tôn tạo đền thờ thêm khang trang.
Từ đó đến nay, dù trải qua hàng ngàn năm với nhiều biến động lịch sử, người dân Thái Bình vẫn hương khói đầy đủ, thờ cúng Vĩnh Công Đại Vương và Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn cùng những anh hùng nhà Trần có công với đất nước.
Kiến trúc cảnh quan
Đền Đồng Bằng là ngôi đền lớn nhất và giữ vị trí trung tâm trong quần thể di tích tại An Lễ. Trước năm 1945, các cụ ghi lại rằng trên đất An Lễ hiện nay có hàng chục di tích từ thời Hùng Vương và Hai Bà Trưng, nổi bật là đền thờ Vĩnh Công và đền thờ các quan lớn của ngài. Riêng đền Đồng Bằng thờ Vĩnh Công Đại Vương, tức Đức Vua Bát Hải, là một công trình kiến trúc đồ sộ. Khu đền rộng lớn với 13 tòa, 66 gian liên hoàn khép kín, nguy nga bề thế. Các mảng kiến trúc mềm mại, hài hòa với những nét chạm trổ tinh vi, hàng trăm câu đối, đại tự, cuốn thư sơn son thiếp vàng với chủ đề tứ quý, quý linh, vừa thần thoại vừa huyền ảo nhưng cũng rất sống động và đời thường.
Đối với những người tín ngưỡng, đền Đồng Bằng là ngôi đền linh thiêng bậc nhất để họ đi trình và tạ ơn. Với du khách, đặc biệt là các nam thanh nữ tú, đền Đồng Bằng như một viên ngọc quý giữa vùng quê Thái Bình dạt dào sóng lúa. Cổng đền là một công trình kiến trúc hoành tráng theo kiểu vọng lâu tam tòa đời Nguyễn. Qua cổng tam quan, du khách bước vào sân chính nội tự, nơi tổ chức đại lễ tế công đồng trong những ngày lễ trọng và các chiếu chèo trong lễ hội xưa.
Kiến trúc đền Đồng Bằng theo kiểu tiền công hậu đinh, bao gồm 5 cung thờ chính. Điểm ấn tượng đầu tiên là những chạm khắc ở cung đệ tứ, nơi các cụ xưa kể lại rằng được hoàn thành bởi những nghệ nhân không làm khoán công, trổ hết tài năng để hoàn thành tác phẩm. Tiếp theo là cung đệ tam, đơn giản và thanh thoát, mang tính hướng nội. Cung đệ nhị mở ra những cảnh sắc mới và cung đệ nhất thờ vọng Đức Vua Bát Hải, được xây vào thời Lý. Cấm cung là nơi thờ thiêng liêng nhất, không phải ai cũng vào được. Cung cấm hội đủ ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ, với miệng giếng cổ ở trung tâm, tương truyền là nơi Vĩnh Công ẩn thân ngày sinh. Nước giếng này được coi là rất quý, có tác dụng trừ tai ách và đem lại may mắn.
Mỗi người đến lễ cầu đều mang tâm trạng và nỗi niềm riêng, nhưng tất cả đều gặp nhau ở lòng thành kính khi hướng về Đức Vua Cha. Huyền thoại về Hồ Vĩnh Công thể hiện vẻ đẹp nhân văn trong tâm hồn người Việt. Vẻ đẹp của ngôi đền không chỉ ở kiến trúc tinh xảo mà còn ở sự thần thánh hóa, lung linh hóa qua lăng kính của những người đến viếng hương.
Sự kiện và lễ hội
Lễ hội đền Đồng Bằng diễn ra hàng năm từ ngày 20 đến ngày 26 tháng 8 âm lịch, thu hút đông đảo con nhang đệ tử, nhân dân và du khách gần xa. Phần lễ bao gồm các nghi lễ tế thần, lễ rước, dâng hương, và diễn lại tích xưa về vua cha đi đánh giặc, tất cả đều được cử hành long trọng và tôn kính. Phần hội sôi động với các trò chơi dân gian như hát văn hầu bóng, kéo co, chọi gà, cờ tướng, đấu vật, và nổi bật nhất là tục đua thuyền.
Hội đua thuyền làng Đào Động, nổi tiếng khắp vùng, kéo dài suốt 5 ngày lễ. Sáng ngày 21/8 âm lịch, một đám rước uy nghiêm tiến hành rước Đức Vua cha từ đền ra đình Bơi để mở hội đua thuyền. Người dân tin rằng Đức Vua cha cùng các vị thần linh sẽ ngự giá xem làng đua thuyền. Những ngày 22, 23, 24/8, hội đua thuyền diễn ra sôi nổi, thu hút đông đảo người tham gia. Hội đua thuyền thể hiện truyền thống thượng võ, tinh thần đoàn kết dân tộc và giá trị văn hóa, thể thao, giải trí. Nó nhắc nhở thế hệ sau tưởng nhớ công lao to lớn của Hưng Đạo Đại Vương và tướng sĩ nhà Trần trong chiến công Bạch Đằng lịch sử.
Ngày 26/8 là ngày giã hội, một cuộc rước long trọng tiến hành mời Đức Vua cha và các vị thần trở về đền. Lễ hội đền Đồng Bằng kết thúc với niềm phấn khởi và những ước vọng cho một năm may mắn.
Lễ hội đền Đồng Bằng lưu giữ nét đẹp văn hóa truyền thống, giá trị nhân văn cao đẹp, là dịp thể hiện lòng biết ơn, truyền thống “uống nước nhớ nguồn” và sự tôn kính đối với Đức Vua cha Bát Hải Động Đình và tưởng nhớ ngày mất của Quốc Công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương. Lễ hội là nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, môi trường giáo dục truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ, đáp ứng nhu cầu văn hóa tâm linh của nhân dân, và là một trong những trung tâm tín ngưỡng Tứ phủ lớn của Việt Nam. Hàng năm, nhân dân và du khách bốn phương đến đây mang theo ước vọng và những lời nguyện cầu cho cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đến nay, người Thái Bình vẫn truyền nhau câu vè:
Dù ai buôn xa bán xa
22 tháng 8 giỗ Cha thì về
Dù ai buôn bán trăm nghề
22 tháng 8 nhớ về Đào Thôn
Xếp hạng
Năm 1986 đền Đồng Bằng đã được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp quốc gia, trở thành một điểm nhấn trong du lịch Thái Bình.
Tham khảo
- http://thaibinhtourism.com.vn/Tin-Tuc/DTDT/548_Su-tich-den-Dong-Bang
- http://vov.vn/du-lich/tung-bung-khai-hoi-den-dong-bang-o-thai-binh-437071.vov)
