Thân thế
Thiền Sư Bổn Tịnh, đời thứ 9, Thiền Phái Vô Ngôn Thông.
Sư họ Kiều quê ở Phù Diễn, Vĩnh Khương. Thuở nhỏ rất hiếu học, thấu tột được lẽ sanh tử của đạo Phật, thông suốt thuyết nhân nghĩa của đạo Nho.
Sư xuất gia theo học với Thiền sư Mãn Giác ở chùa Giáo Nguyên, đạt được thâm chỉ Thiền tông.
Công trạng
Năm Đại Định thứ hai (1141), Sư lên núi Chí Linh, tu tại am Bình Dương. Quan hữu bật Ngụy Quốc Bảo mến phục đức hạnh của Sư, kính thờ làm thầy. Sau Sư nhận lời thỉnh của Thành Dương Công, đến trụ trì chùa Kiến An. Sư thường phát đại nguyện:
– Nguyện con đời đời chẳng lầm tông chỉ của Phật, hạnh tự giác giác tha không bao giờ gián cách, dùng phương tiện dẫn dắt mọi người đồng vào một đạo.
Niên hiệu Trinh Phù năm đầu (1176), tháng giêng, Sư không bệnh gọi chúng đến dạy:
Một đạo một đạo,
Mèo đá vẫy đuôi,
Nhảy bổ chụp chuột,
Lại hóa thành quỷ
Nếu cần rành rõ,
Vàng sanh sông Lệ.
(Nhất quỹ nhất quỹ
Thạch miêu diêu vĩ
Trịch thân tróc thử
Hoàn hóa vi quỷ
Nhược yếu phân minh
Kim sanh Lệ thủy.)
Và kệ:
Thân huyễn vốn từ không tịch sanh,
Dường tợ trong gương hiện bóng hình.
Bóng hình giác rõ không tất cả,
Thân huyễn chớp mắt chứng tướng chân.
(Huyễn thân bản tự không tịch sanh,
Du như cảnh trung xuất hình tượng.
Hình tượng giác liễu nhất thiết không,
Huyễn thân tu du chứng thật tướng.)
Sư thị tịch, thọ 71 tuổi.
Câu chuyện giáo hóa
Vào thời vua Đường Huyền Tôn sai Trung sứ Dương Quang Đình vào núi cắt dây thường xuân, tình cờ gặp thiền sư Bổn Tịnh. Sứ Quang Đình xin thiền sư giảng dạy Phật pháp.
“Đệ tử trí thức tối tăm chưa biết Phật với Đạo nghĩa ấy thế nào?”
Ngài Bổn Tịnh dạy: “Nếu muốn cầu Phật, tức tâm là Phật. Nếu muốn hội Đạo, không tâm là Đạo”.
Dương Quang Đình hỏi : “Thế nào tức tâm là Phật?”
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: “Phật nhân tâm mà ngộ, tâm do Phật được bày. Nếu ngộ không tâm thì Phật cũng chẳng có”.
Dương Quang Đình hỏi: “Thế nào không tâm là Đạo?”
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: “Đạo vốn không tâm, không tâm gọi là Đạo. Nếu rõ không tâm thì không tâm tức là Đạo vậy”.
Dương Quang Đình đành lễ tạ ơn và trở về triều tâu sự việc lên Vua Đường Huyền Tôn, vua là một Phật tử thuần thành nên Vua liền ban sắc lệnh sai Dương Quang Đình lên núi Sư về kinh đô để giảng đạo. Thiền Sư Bổn Tịnh từ bi xuống núi giáo hóa, vua thỉnh ngài trụ trì chùa Bạch Liên ở kinh thành và quần chúng đến nghe pháp rất đông.
Một ngày nọ, Vua cho mời hết những danh Tăng và các người học Phật uyên bác đến cung điện cùng thiền sư Bổn Tịnh tranh biện và xiển dương Phật lý.
Trong buổi hội luận có Thiền sư Viễn đứng lên hỏi Sư: “Nay đối Thánh thượng để xét lường tôn chỉ, cần phải hỏi thẳng, đáp thẳng, không cần dùng nhiều lời. Như chỗ thấy của Thiền sư lấy gì làm đạo? “
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: “Không tâm là đạo”.
Thiền sư Viễn hỏi: “Đạo nhân tâm mà có, đâu được nói không tâm là đạo?”
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: “Đạo vốn không tên, nhân tâm có đạo. Tâm và tên nếu có thì đạo không rỗng suốt. Tột tâm đã không thì đạo nương đâu mà lập? Cả hai đều là giả danh”.
Thiền sư Viễn hỏi: “Thiền sư thấy thân tâm là đạo rồi chăng?”
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: “Sơn tăng thân tâm xưa nay là đạo”
Thiền sư Viễn hỏi: “Vừa nói không tâm là đạo, giờ lại nói thân tâm xưa nay là đạo, đâu không trái nhau?”.
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: “Không tâm là đạo, tâm mất đạo không, tâm đạo nhất như nên nói không tâm là đạo. Thân tâm xưa nay là đạo, đạo cũng vốn là thân tâm, thân tâm vốn đã là không, đạo cũng không tột nguồn chẳng có”.
Thiền sư Viễn hỏi: “Xem hình thể Thiền sư rất nhỏ đâu thể hội được lý này?”
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: “Đại đức chỉ thấy tướng Sơn tăng, chẳng thấy được không tướng của Sơn tăng. Thấy tướng là chỗ thấy của Đại đức, kinh nói “phàm có tướng đều là hư vọng, nếu thấy các tướng chẳng phải tướng, tức ngộ được đạo kia”. Nếu lấy tướng cho là thật thì cùng kiếp không thể ngộ đạo”.
Thiền sư Viễn nói: “Nay thỉnh Thiền sư ở trên tướng nói không tướng”.
Thiền sư Bổn Tịnh đáp: Kinh Tịnh Danh nói: “Bốn đại không chủ, thân cũng không ngã, chỗ thấy không ngã, cùng đạo tương ưng”. Đại đức nếu cho tứ đại có chủ là ngã, nếu thấy có ngã thì cùng kiếp không thể hội đạo.
Thiền sư Viễn nghe nói vậy mặt thất sắc và lặng lẽ rút lui.
Tham khảo
- Sách “Thiền uyển tập anh”, Lê Mạnh Phát, Viện nghiên cứu Phật học, Nhà xuất bản Văn học, năm 1990
- Sách “Thiền sư Việt Nam”, Thích Thanh Từ, DL 1999 – PL 2543
- https://quangduc.com
