Chầu Mười Đồng Mỏ (hay có tên gọi khác là Chầu Mười Mỏ Ba) là vị thánh chầu thứ mười trong hàng Tứ phủ Thánh Chầu, đứng sau Chầu Chín Cửu Tỉnh, cũng giống như Chầu Tám Bát Nàn, Chầu Mười Đồng Mỏ là vị nữ tướng anh linh hiển hách nhất vùng Lạng Sơn.
Tên gọi Đồng Mỏ được lấy từ địa danh nơi chầu đã lập được nhiều chiến công hiển hách trong công chiến đấu trấn giữ bảo vệ bờ cõi trước quân xâm lược nhà Minh.
Thời gian khánh tiệc
Hàng năm vào ngày 1 tháng 10 âm lịch, du khách xa gần đã bắt đầu hành hương về Đền Mỏ Ba nhân tháng tiệc chầu Mười Đồng Mỏ. Tuy nhiên để trả lời cho câu trả lời chính tiệc chầu Mười là ngày nào thì còn nhiều ý kiến khác nhau.
Theo huyền tích Chi Lăng, Xương Giang thì ngày tiệc của Chầu là vào 20/9. Còn theo một số tài liệu khác như sử nhà Lê thì ngày tiệc của Chầu là ngày 20/10, có nơi là 10/11.
Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, ở đây có ghi lại trận chiến Chi Lăng vào ngày 20/9, cũng trùng khớp với trận đánh mà Chầu hi sinh, và cũng trùng với thời điểm cuối thu trong bản văn Chầu Mười đã viết:
“Cuối thu mãn hạn về tiên
Nhân dân kỷ niệm lập đền Mỏ Ba”
Như vậy thì ngày tiệc chính của Chầu Mười vào ngày 20/9 có thể cho là hợp lý nhất.
Hầu giá
Chầu Mười thường hay về ngự đồng trong các dịp tiệc vui hoặc các cửa đền ở đất Lạng Sơn. Khi ngự đồng, chầu thường mặc áo vàng, đầu đội khăn vàng cuốn chữ nhân, ra tay dấu 10 ngón, lưng đeo cờ lệnh. Sau lễ khai quang dân hương, chầu một tay múa kiếm, tay kia múa cờ lệnh (hoặc mồi) giống như khi chầu xông pha nơi trận mạc.
Chầu ngự đồng, cung văn sẽ hát rằng:
“Có ai lên Đồng Mỏ Chi Lăng Nhớ người nữ kiệt cứu dân Tiền Triều Chầu Mười Đồng Mỏ sớm chiều xông pha Vốn dòng sinh quán Mỏ Ba Cần lao nối dõi việc nhà đao cung Gặp thời Thái Tổ Trung Hưng Theo vua dẹp giặc Liễu Thăng hàng đầu”.
Hay khi nói về cảnh chầu xông pha nơi chiến trận:
“Canh ba giờ Tý hiện ra
Áo vàng phấp phới khăn hoa dịu dàng
Vua ban kiếm bạc cờ vàng,
Cưỡi trên mình ngựa hiên ngang oai hùng
Đêm thanh bẻ lái giữa dòng…”
Bản văn
“Ai lên Đồng Mỏ Chi Lăng
Nhớ người nữ kiệt cứu dân tiền triều
Nước non gặp vận hiểm nghèo
Chầu Mười Đồng Mỏ sớm chiều xông pha
Vốn người sinh quán Mỏ Ba
Cần lao nối dõi việc nhà đao cung
Gặp thời Thái Tổ Trung Hưng
Giúp vua dẹp giặc Liễu Thăng hàng đầu
Vua sai Chầu trấn các châu
Khắp vùng xứ Lạng địa đầu giang san
Giặc Minh quen thói bạo tàn
Mưu đồ xâm chiếm biên cương địa đầu
Lệnh truyền hiệu triệu các châu
Sơn trang tám tướng nghe chầu ra binh
Mười đông chiến lược tung hoành
Dẹp tan giặc dữ triều đình phong công
Rước Chầu trở lại sơn trung
Giúp dân lập ấp lên vùng Mỏ Ba
Đức tài đã dậy gần xa
Bản mường cao lũng trẻ già đội ơn
Cuối thu mạn hạn về tiên
Nhân dân kỉ niệm lập Đền Mỏ Ba
Người gần cho chí người xa
Rủ nhau trảy hội mỏ ba sớm chiều
Đường lên khuất khúc cheo leo
Chênh vênh núi đá tai mèo nhấp nhô
Mỏ Ba phong thủy họa đồ
Suối trong uốn lượn đền thờ trang nghiêm
Long xà hổ phục chim muông
Vượn dâng trái chín ngát hương hồng đào
Nghe chim gõ mõ sớm chiều
Phượng hoàng tung cánh mĩ miều họa ca
Canh ba giờ tí hiện ra
Áo vàng phấp phới khăn hoa dịu dàng
Lưng đeo kiếm bạc cung vàng
Cưỡi trên mình ngựa hiên ngang oai hùng
Đêm thanh bẻ lái giữa dòng
Lạng Giang, Bản Kí, Kì Cùng Lạng Sơn
Dừng thuyền bái yết chùa tiên
Thoát thôi Chầu trở về miền Tam Thanh
Dạo chơi Bắc Địa Long Thành
Sông Hương , núi Ngự như tranh họa đồ
Tháp chùa Thiên Mụ nhấp nhô
Sài Gòn , Gia Định chơi chùa Vĩnh Nghiêm
Bạch Đằng bến Nghé Thủ Thiêm
Chơi thôi chầu lại về miền Cốc Giang
Lăng Ông cổ tích danh lam
Khi chơi Đà Lạt lúc sang Vũng Tàu
Khắp hòa Tam thập lục châu
Kon Tum Đắc Lắc một bầu sơn trung
Rừng già Chầu đã từng sang
Rừng Buôn Mê Thuột tiên nàng đón đưa
Chôm chôm xoài cát rừng dừa
Trăm hoa ngàn quả tiễn đưa chân người
Bắc Nam trung một bầu trời
Dâng hương khấn nguyện Chầu Mười giáng lâm
Chữ rằng sở nguyện tòng tâm
Tấm lòng đệ tử nhất tâm một đời
Hôm nay văn hát mấy lời
Vun trồng công đức ngàn năm vững bền.”
Nghi thức sắm lễ
Mỗi con hương, đệ tử đến đền Chầu Mười Đồng Mỏ (Đền Mỏ Ba) lại mang theo một mâm lễ đủ đầy hương hoa, phẩm quả mong Chầu chứng giáng phù hộ độ trì cho gia quyến bình an, khỏe mạnh, có tài có lộc, làm ăn thuận lợi, tốt tươi.
Một mâm lễ dâng ban thờ Chầu Mười Đồng Mỏ gồm một đĩa hoa, một đĩa quả gồm nhiều loại quả, cơi trầu, quả cau, cút rượu, xôi thịt, thẻ hương, giấy tiền, và một cánh sớ. Mọi người đều tin rằng: Không cần mâm to quả lớn, chỉ cần lễ bạc tâm thành là Chầu cũng chứng cho.
Văn khấn
Con Nam Mô A Di Đà Phật…
Con Nam Mô A Di Đà Phật…
Con Nam Mô A Di Đà Phật…
Con lạy chín phương trời, con lạy mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương…
Con lạy Đức Vua Cha Ngọc Hoàng Thượng Đế…
Con lạy Tam Phủ Công Đồng, Tứ Phủ Vạn Linh…
Con lạy Tam Vị Thánh Mẫu…
Con lạy Hội đồng Trần Triều Hiển Thánh…
Con lạy Hội đồng Chúa Bói, Chúa Chữa, Chúa Mán, Chúa Mường…
Con lạy Ngữ Vị Tôn Quan…
Con lạy Tứ Phủ Chầu Bà…
Con lạy Tứ Phủ Đức Thánh Hoàng…
Con lạy Tứ Phủ Đức Thánh Cô…
A Di Đà Phật – Con lạy Cô bé bản đền, cô Mười bản đền Đồng Mỏ Linh Từ…
Ngày hôm, hương tử con… ngụ tại… nhất tâm tưởng, vạn tâm thành về bản cảnh đây, tờ tiền giọt dầu nén nhang (lễ mọn lòng thành) dâng lên cửa Phật, cửa Thánh, cửa Chầu. Con xin Chầu Mười anh linh hiển hiện ngự về bản cảnh đây chấp lễ, chấp bái, chấp kêu, chấp cầu cho hương tử con nơi cõi thế được thỏa lòng ước mong…
Là để xin Chầu Mười Đồng Mỏ …………………………………………………………………………………….
A Di Đà Phật – Con lạy Tứ phủ Đức Thánh Cậu…
Con lạy Năm dinh quan lớn, Mười dinh các quan…
Con lạy Thanh Xà Đại Tướng – Bạch Xà Đại Quan…
Con lạy Chư vị Chúa cai bản đền, Quan cai bản điện…
Con lạy Chư vị Thành Hoàng Bản Thổ, Chư vị Thần thổ ngự tại dải đất này…
Hương tử con nhất tâm 1 lòng, tòng 1 đạo, nhất tâm trí thiết, nhất dạ chí thành, đêm tưởng ngày mong, tu thiết hương, hoa, đăng, trà, quả, thực cung thỉnh kính mời chư vị tiên thánh giáng lâm trước án chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật. Đệ tử con mang miệng về tâu, mang đầu về bái, để cúi xin………………………………………………………………………….
Tâm con các Ngài hay, lòng con các Ngài thấy… Kính xin Chư Phật, Chư Tiên, Chư Thánh anh linh chứng giám…
Dạ con Nam Mô A Di Đà Phật…
Thờ phụng
Đền Chầu Mười Mỏ Ba được lập ngay sát cửa ải Chi Lăng, nơi bà trấn giữ năm xưa, chính là Đền Chầu Mười Đồng Mỏ hay Đền Mỏ Ba, lập tại xã Mỏ Ba, thị trấn Đồng Mỏ, Lạng Sơn.
