Thân thế
Hòa thượng họ Phạm, pháp danh Thích Nguyên Biểu, hiệu Nhất Thiết, sinh năm Bính Thân (1836) trong triều vua Minh Mạng thứ 17 tại huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Thân phụ của Ngài là Phạm tướng công, húy Quang Tự, hiệu Trung Tín, tự Khoan Bình, và thân mẫu là cụ bà Trần thị Ngọc, hiệu Từ Niệm. Hòa thượng Thích Nguyên Biểu thuộc dòng ba đời khoa bảng.
Cơ duyên tu tập
Ngay từ nhỏ, Ngài thể hiện tình cảm mến mộ đạo Phật và được gia đình cho xuất gia đầu Phật. Ngài được thế phát quy y tại Tổ đình Phù Lãng ở Võ Giàng, tỉnh Bắc Ninh. Trong thời gian này, Tổ đình Vĩnh Nghiêm ở xã Đức La, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, nay là xã Trí Yên, tỉnh Hà Bắc, là trung tâm Phật giáo của phái Trúc Lâm tại miền Bắc, có Hòa thượng Tâm Viên là vị cao Tăng tinh thâm kinh điển, đạo hạnh cao dày, an trụ thuyết giảng Phật pháp.
Năm 17 tuổi, Hòa thượng Thích Nguyên Biểu được Bổn sư chùa Phù Lãng chuyển đến Tổ đình Vĩnh Nghiêm để tham học và thọ Sa Di giới. Năm 20 tuổi (1855), Ngài được thọ Cụ Túc giới tại chùa Vĩnh Nghiêm với Tổ Tâm Viên. Sau khi đạt giới châu viên mãn, Ngài ở lại “phụng Phật sự Sư” thêm 5 năm, lo sớm tối tu học và giảng dạy sư đệ.
Trong thời gian này, Hòa thượng Thích Nguyên Biểu nổi tiếng khi đảm nhận việc dìu dắt sư đệ Thích Thanh Hanh từ chùa Hòe Nhai, người sau này trở thành Thiền gia Pháp chủ của Hội Bắc Kỳ Phật học.
Khi tri thức của Ngài đã khả kham, Ngài được nghiệp sư cho đi hoằng pháp các nơi. Ngài đầu tiên tới vùng đông, sau đó trú trì chùa Hạ Lôi ở huyện An Lãng, tỉnh Phúc Yên. Tại đây, Hòa thượng Thích Nguyên Biểu truyền đạt, huấn thị cho nhiều đệ tử danh tiếng như: Hòa thượng Trung Hậu và Hòa thượng Thông Toàn.
Những đóng góp cho Phật giáo
Năm 1874, khi Ngài 38 tuổi, trong cuộc du hóa truyền giáo ở vùng Gia Lâm, Hòa thượng quyết định ở lại và khai sơn phá thạch, xây dựng chùa Thiên Sơn Cổ Tích Tự, thường được gọi là chùa Bồ Đề. Chùa nằm trên bến Bồ Đề, và Ngài đã công đức để chùa trở thành trung tâm Phật giáo sầm uất tại cố đô Thăng Long.
Suốt ba thập kỷ trú trì Thiên Sơn Cổ Tích Tự, Hòa thượng Thích Nguyên Biểu đã đóng góp công sức lớn để chùa trở thành một tùng lâm quy mô với chánh điện, giảng đường, trai đường, và pháp đường.
Ngài còn khắc ván in bộ kinh Hoa Nghiêm, kinh Pháp Hoa, luật Tứ Phần, cũng như các sách Lược Ký Ni, Thụ Giới Nghi Phạm, Nhật Tụng Bồ Đề (2 tập)…
Thời kỳ viên tịch
Ngày mồng 2 tháng 10 năm Bính Ngọ (1906), Hòa thượng Thích Nguyên Biểu thị tịch, an nhiên và hưởng thọ 70 tuổi đời, 50 tuổi hạ. Ngài là một vị cao Tăng có công khai sơn Tổ đình Bồ Đề Thiên Sơn, đã chỉ bảo, huấn thị nhiều Tăng tài, làm hạt giống tiêu biểu cho phong trào chấn hưng Phật giáo trên miền Bắc.
Mặc dù không còn trụ thế khi phong trào được phát động, nhưng sư đệ của Ngài và những đệ tử đã tiếp tục phát triển và làm sáng tỏ tinh thần Phật giáo trong khu vực. Chùa Bồ Đề của Hòa thượng Thích Nguyên Biểu là một trong hai Phật học đường Trung học Phật giáo đầu tiên của miền Bắc.
Nguồn: Tiểu sử danh tăng Việt Nam thế kỷ XX, tập 1, TT. Thích Đồng Bổn, thành hội Phật giáo TP. HCM. 1995
